Tatarstan fännär akademiäseneñ Tel, ädäbiät häm tarix institutında xalıq awız icatı fondına nigez salğan Xämit Yärmi tumışı belän Tömän yanındağı Qırınkül awılınnan. Soñğı 10-15 yıl eçendä ğalimneñ Seber cirendä istälegen buldıru, muzey açu turında süzlär dä, axırına citmägän eşlär dä küp buldı. Qırınkül awılındağı mäktäptä Yärmi poçmağı, Tömändäge Milli mädäniätlär yortında Yärmi bülmäse dä açıp qaradılar. Ğalimneñ Qazanda yäşäwçe cämäğäte Xalidä apa Gatina şäxsi äyberläreneñ berniqädären cibärgän dä ide. Ägär dä bu eşkä Tömän ölkäseneñ kraynı öyränü muzey alınmasa, muzey buldıru teläge häm kilgän qädär eksponatlarnıñ yazmışı qıl oçında ide. Muzey xezmätkäre Näsiä Urazova yaña ğına Qazannan qayttı.
Anıñ süzlärençä, Xalidä apa muzeynıñ bu eşkä alınuına bik söyengän. “Seber cirennän çıqqanğa sezgä biräsem kilä. Anıñ eş bülmäsen tulısı belän biräsem kilä. Anda nemes mebel' cihazı, qul'yazmaları, kitapxanäse dä bar. 2000 xat arasında 600 tatar frontoviklarınnan kilgän häm alarğa üze yazğanı da bar. 1943 nçe yılda ul tatar häm rus tellärendä frontqa xatlar yazğan bulğan”,- digän Xalidä apa.
Tömän ölkäseneñ kraynı öyränü muzey mödire Daniä İslamova Xämit Yärmineñ muzey bülmäse öçen şähärneñ tarixi mäydanındağı “Şähär duması binası” dip atalağan muzey yortnıñ ber bülmäsen birergä qarar itkän.
Xalidä apa Gatina Tömännän kilgän Näsiä Urazova belän oçraşqan waqıtta üzeneñ iñ zur ike telägen äytkän. Bu eşne Qazandağı qimmätle äyberlärne bıyıl Tömängä kiterep, bıyıl uq, üze isän waqıtta açsaq ide digän üteneçen beldergän. İkençese: Qazanda näşriättä ike kisäktän torğan kitabı haman da basılmıyça yata ikän. Anı bastıru öçen härbersenä 25 är meñ sum aqça kiräk. İkesenä 50 meñ sum. Şuña aqça taba almassız mikän dip ütengän.
Şuşı könnärdä Tömän ölkäseneñ kraynı öyränü muzey xezmätkärläre tatar millätennän bulğan biznesmennarnı, törle ictimaği oyışma wäkillären, milli avtonomiä şurası äğzaların, “il tökersä kül bula” digändäy, tügäräk östäl söyläşüenä cıyaçaq.
Xämit Yärmineñ fol'klor belän qızıqsınuı yäşlek yıllarınnan uq başlana. 1923 nçe yılda Tömän pedagogiä texnikumında Tura yılğası buyındağı tatar awıllarına berençe fol'klor ekspeditsiäsenä çığa. Tel ädäbiät häm tarix institutında eşläw däwerendä 30 dan artıq fol'klor säfärenä citäkçelek itä. Rusiäneñ törle töbäklärenä sibelgän 500 läp tatar awılında bulıp xalıq awız icatı ürnäklären tuplıy.
Nail Alan, Tömän
