Kiçekmiçä Tömänneñ borınğı toraq urınnarı bulğan Çimgitora häm Tyumenski Ostrogta arxeologik qazu eşläre başlarğa kiräk. Uzğan atnada Tömändä ütkän “Söläymanov uquları” fänni-ğamäli konferensiäneñ töp qararı änä şundıy buldı. Tömän däwlät universitetınıñ aq zalında bu çaranı Tömän ölkäseneñ milli eşlär komitetı başlığı Aleksey Mal'çewski açtı. Häm bu cıyınnı: “İctimaği xäräkätneñ, ğalimnärneñ häm xakimiätlärneñ waqıt tudırğan problemalarğa urtaq iğtibarı”,- dip atadı.
Milli eşlär komitetı başlığı Mal'çewski süzlärençä, 2001 nçe yıldan bu cıyın töbäkara, ä bıyıldan başlap böten Rusiä külämendäge çara statusı aldı.
Fänni- ğämäli konferensiäne ütkärüdä xakimiät teläktäşlek belderep finans yärdämen üz östenä alsa, Tömän däwlät universitetınıñ humanitar tikşerenülär institutı çaranıñ fänni, ğilmi arbasın tarttı. Ğalimnärne çaqırdı. İnstitutnıñ mödire Aleksandr Matveev plenar utırışta ğalimnärdän berençe bulıp süz aldı häm bu cıyıluda kütäreläse töp temanı: Tömän şähäreneñ tarixın nıqlap torıp tikşerä başlarğa kiräk ikänlekne äytep uzdı.
Barlıq ğalimnär dä qatnaşqan plenar utırışta Matveevtan soñ Qazannan kilgän ğalimnärdän Damir İsxakov süz aldı. Ul 15-16 ğasırlarda Seber yurtası, yäğni torası däwlät tormışınıñ mädäni yaqları turında söyläde. Annan soñ Gäptelbär Fäyzeraxmanov seber tatarları tarixındağı älegä qädär bilgele bulmağan çığanaqlarnı barladı.
Tömän universitetınıñ gumanitar tikşerenülär institutı ğalime Aleksandr Yarkov Könbatış Seberdä xakimlek itkän dinastiä-ırular häm islam taratuda ğäräp, törki häm farsı çığanaqlarğa tuqtaldı. Annan soñ ğalimnär 3 tarmaqqa bülenep eşlädelär. Berençesendä Könbatış seberneñ törki tarixı, ikençesendä mädäni miras häm bügenge kön, öçençesendä tatar telen öyränü problemaları qaraldı. Här bülekkä dä ğalimnär 20 dän artıq fänni yazma täqdim itkän idelär.
Bu 9 nçı cıyılışqa kilgän fänni eşlär basılğan cıyıntıq uqular başlanğan köngä çığıp ta ölgerde. Fän dönyası öçen, häm şulay uq tarix, mädäniät, tel belän qızıqsınğannar öçen dä 150 danädä çıqqan bu kitapqa 67 yazma tuplanğan. Bu cıyıntıq-kitapnıñ tışına Tobol rässamı İldar Xäbisovnıñ Tobol mäçete surätlängän “Abramqa artında cäy” dip atalğan räseme töşkän.
“Monda Tobol mäçete surätlängän. Min töslär aşa seberdä yäşäwçe tatarlarnıñ köndälek tormışın häm dinne niçek kürüemne surätlärgä tırıştım. Bezneñ xalıq bit tınıç tormış söya. Bu räsememne tikkä genä muzey satıp almağandır”,- di bu räsemne yasağan İldar Xäbisov. “Söläymanov uquları”nıñ ikençe köne Tömän ölkä kitapxanäseneñ Rusiä xalıqlarınıñ ädäbiäte bülegendä Xäbisov räsemnäre kürgäzmäsen täqdim itü belän başlandı. İldar Xäbisov Wağay rayonınıñ Qarağay awılında tuğan. Kitapxanädä uzğan kürgäzmäne açuda Xäbisovnıñ xezmättäşe Tobol rässamı Eduard Tuşakov ta qatnaştı. Ul anıñ soñğı räsemnären gennar injeneriäseneñ çağılışı dip atadı.
Şulay uq fänni ğämäli konferensiä qısalarında Damir İsxakovnıñ äle yaña ğına basılıp çıqqan kitabı “Seber xanlığı tarixına kereş” tä täqdim itelde.
Fänni ğämäli cıyınnıñ räsmi öleşen tügäräk östäl artında ütkän söyläşü yomğaqladı. Könüzgendä torğan mäs'älä: seberdäge şähär- Tömän tarixına kilgändä humanitar tikşerenülär institutı mödire Aleksandr Matveev: “Kiçekmiçä Tömänneñ borınğı istälekläre Çimgitora häm Tyumenski Ostrog bulğan urınnarda arxeologik qazu eşläre başlaw öçen bu tarixi istäleklärneñ cir yözennän bötenläy yuqqa çığuına kiterä torğan yul tözü häm başqa qorılmalar tözüne tuqtatırday dokumentlar qabul itärgä kiräk”,- dide.
Şulay uq bu tügäräk östäl söyläşüendä Tömändä tatar telen uqıta torğan gimnaziä açu mäs’äläse dä kütärelde.
Ä kiläse yılda bulaçaq “Söläymanov uquları” “Törki häm slavyan biologları” dip atalaçaq.
Konferensiädä qatnaşqannar şağir Bulat Söläymanov qäberenä dä zıyarat qıldılar. Fän, mädäniät, sänğät, tel, tarix häm milli problemalarnı üz eçenä alğan yıl sayın bula torğan bu cıyılış kiçen milli mädäniätlär yortında şağir istälegenä bağışlanğan konsert belän tögällände.
Nail Alan, Tömän
