Kanada premer-ministrı, Quebek töbägen ilneñ üzençälekle ber milli wiläyäte, ayırım ber däwlätçelege itep tanırğa çaqırdı. Premer parlamenttağı çığışı waqıtında “Quebeklılar ber däwlät eçendä millät bula alamı? digän sorawğa ul “äyye” disä, wiläyätneñ Kanadadan bäysez buluına kilgändä, özderep “yuq” dide. Quebek tiräsendäge xällär turında Nail Alan däwam itä.
Quebek - ğadi genä itep äytkändä Kanadanıñ fransuzlar häm fransuz telendä söyläşüçe başqa millätlär yäşägän öleşe. Xäzer frankokanadalılar dip atalıp öyrgän xalıqnıñ äbi-babaları monda berniçä ğasır elek Fransiädän kilep urnaşa başlağan. Bügenge köndä dä, Quebeknıñ işekläre immigrantlar öçen härwaqıt açıq. Ämma dönyanıñ teläsä qaysı töbägennän kilergä teläwçelär arasınnan östenlek, iñ berençe çiratta, fransuz telendä söyläşüçelärgä birelä. Quebeknıñ zur şähärlärendä açılğan migrantlarnı qabul itü urınnarında, fransuz telen bik ük yaxşı belmäwçelär öçen buşqa tel öyränü üzäkläre açılğan.
Şähärlär digännän, Quebeknıñ töp şähäre- Moneriäl nigez salınğannan alıp 3 ğasır däwamında, uzğan ğasırnıñ 1970 yıllarına qädär, ilneñ iñ zur iqtisadıy üzäge bulıp sanalıp kilde. Bu statusnı soñıraq Torontoğa tapşırsa da, ilneñ romantik stildäge, yewropaça küz yawın alıp toruçı mädäni üzäge bulıp qaluın ul däwam itä. Moneriäldä Quebek töbäge xalqınıñ 45%-ı, 3 million 330 meñläp keşe yäşi. Şähär uramnarında “Çäçläre böderä, ämma yöräkläre quebekça”, yäisä “badäm-mindal kebek küzläre belän dönyağa quebeklarça qarıylar” digän süzlär hind-qıtay töbägennän küçep kilgännärdä dä, ğasırlar buyı monda yäşäwçelärdä dä ğorurlıq xisläre genä uyata.
Quebeklılarnıñ üzbilgelänüen böten keşe dä xuplıy digän qaraş ta tuarğa mömkin. Ämma bu alay tügel. Misal öçen, Kanadanıñ xökümät ara eşlär ministrı Michael Chong Ottavada il parlamentında yasağan çığışında, Kanadanıñ bör bötenlegen yaqladı häm Quebeknı ayırım millät itep tanuğa kraşı çıqtı.
“Min bezneñ böyek ilebez, Kanada isemle berdäm däwlätebezgä ışanam. Bu minem öçen töp prinsip. Min annan berqayçan da taypılmayaçaqmın. Minemçä, quebeklılarnıñ Kanada äçendä bulsa da bäysezlegen tanu- millätçelekne tanu bulaçaq. Monı min berqayçan da yaqlamayaçaqmın”,- dip ul protest yözennän urnınnan kitüen iğlan itte.
Quebeknıñ milli wiläyät itep üzbilgelänüe millätçelekme soñ? Uzğan ğasırnıñ 60-nçı yıllarında “tınıç inqıylab” tan soñ üskän quebeknıñ biznesta, fän ölkäsendä uñışlı eşläp kilüçe yaña buınınıñ 80 protsenttan artığı fransuz telen tuğan tele itep sanıy häm eşlären dä şul teldä alıp bara. Fransuz tele wiläyätneñ räsmi tele bulıp isäplänä. Ämma Böten Kanada külämendä räsmi däwlät tele bulğan iñgliz tele, federal'' qanunğa kürä, Quebekta da federal'' xezmätlärneñ räsmi tele bulıp sanala. Quebektağı “milli” üzençälekne, tar qaraştağı başqalarnı kürergä telämäwçe, üze turında ğına uylawçı milli ağım dip hiç kenä dä uylarğa yaramıy. Millätara näfrätkä ber genä mısqal da mönäsäbäte bulmağan bu üzbilgelänü barı tik lingvistik ölkägä- telgä xörmät, anı saqlaw häm başqalarnı kimsetmiçä, alarnı da ixtiram itep, üzeñneken üsterü belän bäylängän. Fiker beleşülär tağın şunı da kürsätä- Quebektağı tuğan telen fransuz tele dip beldergän 5 million 750 meñ keşeneñ yartısınnan kübe üzlären berençe çiratta kandalılar itep isäpli.
Nail Alan
Quebek - ğadi genä itep äytkändä Kanadanıñ fransuzlar häm fransuz telendä söyläşüçe başqa millätlär yäşägän öleşe. Xäzer frankokanadalılar dip atalıp öyrgän xalıqnıñ äbi-babaları monda berniçä ğasır elek Fransiädän kilep urnaşa başlağan. Bügenge köndä dä, Quebeknıñ işekläre immigrantlar öçen härwaqıt açıq. Ämma dönyanıñ teläsä qaysı töbägennän kilergä teläwçelär arasınnan östenlek, iñ berençe çiratta, fransuz telendä söyläşüçelärgä birelä. Quebeknıñ zur şähärlärendä açılğan migrantlarnı qabul itü urınnarında, fransuz telen bik ük yaxşı belmäwçelär öçen buşqa tel öyränü üzäkläre açılğan.
Şähärlär digännän, Quebeknıñ töp şähäre- Moneriäl nigez salınğannan alıp 3 ğasır däwamında, uzğan ğasırnıñ 1970 yıllarına qädär, ilneñ iñ zur iqtisadıy üzäge bulıp sanalıp kilde. Bu statusnı soñıraq Torontoğa tapşırsa da, ilneñ romantik stildäge, yewropaça küz yawın alıp toruçı mädäni üzäge bulıp qaluın ul däwam itä. Moneriäldä Quebek töbäge xalqınıñ 45%-ı, 3 million 330 meñläp keşe yäşi. Şähär uramnarında “Çäçläre böderä, ämma yöräkläre quebekça”, yäisä “badäm-mindal kebek küzläre belän dönyağa quebeklarça qarıylar” digän süzlär hind-qıtay töbägennän küçep kilgännärdä dä, ğasırlar buyı monda yäşäwçelärdä dä ğorurlıq xisläre genä uyata.
Quebeklılarnıñ üzbilgelänüen böten keşe dä xuplıy digän qaraş ta tuarğa mömkin. Ämma bu alay tügel. Misal öçen, Kanadanıñ xökümät ara eşlär ministrı Michael Chong Ottavada il parlamentında yasağan çığışında, Kanadanıñ bör bötenlegen yaqladı häm Quebeknı ayırım millät itep tanuğa kraşı çıqtı.
“Min bezneñ böyek ilebez, Kanada isemle berdäm däwlätebezgä ışanam. Bu minem öçen töp prinsip. Min annan berqayçan da taypılmayaçaqmın. Minemçä, quebeklılarnıñ Kanada äçendä bulsa da bäysezlegen tanu- millätçelekne tanu bulaçaq. Monı min berqayçan da yaqlamayaçaqmın”,- dip ul protest yözennän urnınnan kitüen iğlan itte.
Quebeknıñ milli wiläyät itep üzbilgelänüe millätçelekme soñ? Uzğan ğasırnıñ 60-nçı yıllarında “tınıç inqıylab” tan soñ üskän quebeknıñ biznesta, fän ölkäsendä uñışlı eşläp kilüçe yaña buınınıñ 80 protsenttan artığı fransuz telen tuğan tele itep sanıy häm eşlären dä şul teldä alıp bara. Fransuz tele wiläyätneñ räsmi tele bulıp isäplänä. Ämma Böten Kanada külämendä räsmi däwlät tele bulğan iñgliz tele, federal'' qanunğa kürä, Quebekta da federal'' xezmätlärneñ räsmi tele bulıp sanala. Quebektağı “milli” üzençälekne, tar qaraştağı başqalarnı kürergä telämäwçe, üze turında ğına uylawçı milli ağım dip hiç kenä dä uylarğa yaramıy. Millätara näfrätkä ber genä mısqal da mönäsäbäte bulmağan bu üzbilgelänü barı tik lingvistik ölkägä- telgä xörmät, anı saqlaw häm başqalarnı kimsetmiçä, alarnı da ixtiram itep, üzeñneken üsterü belän bäylängän. Fiker beleşülär tağın şunı da kürsätä- Quebektağı tuğan telen fransuz tele dip beldergän 5 million 750 meñ keşeneñ yartısınnan kübe üzlären berençe çiratta kandalılar itep isäpli.
Nail Alan