Tik 16-nçı Givarda ğına İstanbul birjasında aksiälärneñ bäyäse ike yarım %-qa töşte, 1.14 lira bulğan Amerikan dollarınıñ bäyäse 1.18 lirağa kütärelde. Başqa süzlär belän äytkändä 1-nçe Ginvardan 16-nçı Ginvarga xätle 287 milliard dollar qimmätendä bulğan İstanbul birjası 256 milliard dollarğa töşte häm aksiä xucaları 31 milliard dollar aqça yuğalttılar. AQŞ-ta waqlap satıp alunıñ töşüe, Citi Bank grupasınıñ, artınnan Intel grupasınıñ zian itüläre häm inflatsineñ üsüe arqılı artqan ekonomik krizis signalları çit il spekulantlarınıñ İstanbul birjasındağı aksilären sata başlawlarına säbäp buldı. Alar şuşı aksiälären dollar yaki euroğa almaştıralar.
Mondıy xalıqara ekonomik krizislar bolay da selkenep torğan Törek ekonomikasına tiskäre yoğıntı yasayaçaq. Törkiäneñ eksport belän importı arasındağı balansnıñ artuı niçä waqıttan birle ekonomik küzätüçelärneñ kisätüenä säbäp bula ide. Törkiä cit ildän kertkäne qädär çit illärgä sata almıy. Ütkän yılda bu ölkädä defizit 60 millard dollarğa citte, ä Törkiäneñ tulayım çit il burıçı 450 millard dollar tiräsendä. Inde üz aktivlıqları belän bik maqtanğan xökümätkä tänqit uqları yawa başladı. Radikal gazetasınıñ ekonomika belgeçe Mahfi Eğilmez bu atnadağı mäqaläsendä şuşı krizis turında alğa sörelgän gipoteza, farazlarga analiz yasağan:
“Yaña ber gipotezaga kürä, ekonomikalar berberenän bäyle tügel, aralarında üzenä kürä ayırmalıqlar bar. AQŞ-tağı ber krizis Qıtay, İndia yaki Rusiä kebek illärneñ üsüenä ällä nindi zur qomaçawlıq kürsätmäyäçäk. Min bu gipotezağa quşılmıym. Nigä disägez AQŞ ekonomikası digändä bez dönyanıñ dürttän berenän artıq ber ekonomika turında söylibez. Şundıy zur ber ekonomikanı nindi ilneñ ekonomikası tigezli ala? Qıtayda eşläp çığarılğan tovarlarnıñ kübese AQŞ yaki Avropa şirkätläreneke. AQŞ belän Avropada ekonomikalar torğınlıqqa töşä başlasa Qıtayda eşläp çığarılğan tovarlarnı kem satıp alaçaq? Törkiäneñ isä ber yaqtan Ğıyraq çigendä xärbi operatsiä alıp barğanda nindi dä bulsa ekonomik krizisqa äzer bulmawı citdi ber problema bularaq aldıbızda tora. Ägärdä xökümät ekonomikalar berberennän bäysez xäräkät itä alalar digän gipotezağa tayana ikän, ul çaqta xälebez bik yaman”.
Törek ekonomikasındağı citeşsezleklär tik birjalardağı töşeş belän üzen kürsätmi. Ä ekonomikanıñ torğınlıqqa taba baruı eşsezlekneñ artuında da üzen kürsätä. Törkiä Statistika Oyışması birgän sannarğa kürä eşsezlär sanı 114 meñgä üste häm 2,5 millionğa ireşte. Törkiäneñ xalıq sanı 73 million 800 meñgä ireşkän häm şuña kürä 52 million 800 meñ keşe xezmät itü yäşendä. Räsmi sannarğa kürä isä 22 million 750 meñ keşe nindidä bulsa ber eş urınına terkälgän. Ä qalğan 32 million ni eşli disägez şularnıñ 47 %-ı ber sotsial iminlek oyışmasına terkälmiçä eşli. Alar salım da tülämi, ämma ber ük waqıtta sotsial iminlektän dä faydalana almıy. Qısqası Törkiäneñ dönya bazarlarında krizis çıqmasa da, niçä un yıllardan birle çişelmägän şundıy citdi probleması bar ide. Inde çit illärdän kredit alıp, yäğni burıçqa ğına yäşäw taktikası da ozaqqa suzılmayaçaq buluğa oxşıy. Törek ekonomikasındağı bu krizis bilgeläreneñ nindi citdi tös alaçağı kiläse könnärdä yaxşıraq añlaşılaçaq.