Törkiädä sönni möselmannar zur küpçelektä bulğan il. İslamnıñ izge kitabı Qorändä “xatın-qızlar irlärne cälep itmäs öçen zinnät urınnarın yapsınnar” digän boyrıq bar. Menä şuşı täğlimätkä tayanıp İslam illärendä xatın qızlar qara yaki törle töstä böten gäudäne yapqan çarşav, bu da citmäsä bitlären dä yäşergän päräncä yaki çadra belän yabalar. Söğüd Ğäräbstanı kebek şäriat, yäğni din qanunnarı xökem sörgän illärdä xatın-qızlarnıñ baytaq xoquqları da qısırıqlanğan. Başqaça äytkändä xatın-qızlar ikençe sort keşe dip sanalalar. Inde Törkiä respublikası tözelep, konstitutsiägä dinne däwlät eşlärennän ayıru, yäğni laisizm yaki sekulararizm prinsipları kertelgännän soñ qara çarşav yaki päräncä belän yörü tıyıldı, xatın qızlarğa irlär belän tigez xoquqlar birelde. 1950-nçe yıldan soñ awıl xalqı şähärlärgä küçä başlağaç, başın bäylägän xatın qızlar da kürenä başladı. Soñında inde İslam tärtiben yaqlawçı AK partiä 2002-nçe häm 2007-nçe yılğı parlament saylawlarında küpçelek tawış alıp xakimiätkä mengäç äkrenläp respublikanıñ revolutsiä qanunnarın boza, üzgärtä başladı. Başta başın bäylägän xatın-qızlar universitetlarğa qabul itelä başlağaç, monıñ İslami simvol bulu turında qaraşlar köçäyde. Yäğni universitetlarda islamçı häm bulmağan qızlar törkeme barlıqqa kilde. Şunnan soñ isä bu ideologik tös ala dip törban belän universitetlarğa kerü tıyıldı. Xätta Avropa Keşe Xoquqları Mäxkämäse dä Törek yustitsiäseneñ şuşı qararın rastladı. Inde Törkiä üz konstitutsiäsenä Törkiä AKXM qararlarına buysınaçaq digän maddä bulu säbäple bu tıyu qararı rastlanğan buldı.
Läkin premier Erdoğan ber-ike atna elek bu mäsäläne qabat köntärtibenä kiterde häm universitetlarda törban belän kerügä kirtä salğan qanun häm kürsätmälärne köçtän çığaru öçen konstitutsiäneñ tiyeşle maddäsen üzgärtü buyınça Millätçe Xäräkät Partiäse belän kileşte. Xäzer inde köntäribendä monnan soñ ni bulır digän tema bar. Radikal gazetası 30-nçı Ginvar sanınıñ berençe biten zur xäreflär belän “Qurqu cömhuriäte” dip basıp çığardı. Inde xökümätneñ şuşı aktiflığına reaksiälär törleçä, islamçılar universitetlarda ğına bu ireklek citmi, barlıq däwlät dairälärendä eşlägännnärgä dä bu ireklek birelsen digän taläplär kütärälär. Ä laisizm tarafdarları bu rejimnıñ töp prinsipların üzgärtügä iltä digän şikayät belderälär. Çit illär dä Törkiädäge bu säyäsi ızğışqa diqqät itä. AQŞ Tışqı eşlär ministerlegennän Matt Bryza
bu Törkiäneñ eçke eşe digän belderü yasadı.
Avropa Parlamentı räise Pöttering tä ber törek jurnalistına şul uq ruxta intrevyü birde. Dimäk xökümät bu mäsälädä çit illärdän basım kürmi. Ä generalştab başlığı armiä generalı Yaşar Büyükanıt tik ber cömlä belän qaraş belderep:
bezneñ bu mäsälädäge qaraşıbız bilgele,- dide.
bezneñ bu mäsälädäge qaraşıbız bilgele,- dide.
Inde monı niçek añlarğa? Ğomumän armiä üzen revolutsion qanunnarnıñ saqçısı dip bäyäli. Başta xatını başın törban belän bäylägän Abdullah Gölneñ preizidentlığına qarşı çıqqan ide. Ämma şuña qaramastan ul prezident itep saylandı. Inde armiä belän xökümät arasında yäşren ber kileşüme bar dip şiklänüçelär dä yuq tügel.
Qısqası bu turıda konstitutsiädä üzgäreş yasalsa da, oppozitsiä monı konstitutsiä mäxkämäsenä iltäçäk dip kötelä. Törkiädäge bu täräqqiätlärdän iñ küp şatlanğan xiç şiksez İran İslam Cömhuriäte. “Cumhuri İslami” isemle İran gazetasında “Laiklär belän generalär ottırdı” rubrikası belän ber xäbär basılıp çıqtı. Çınnan da bu şulay bulaçaqmı?