Bu kitapnıñ avtorı Tömän ölkäseneñ kraynı öyränü muzeyı xezmätkäre Rişat Räximov.
“Bu kitapqa barlığı 25 Astana kergän. Alar barsı da räsmi yaqtan seber tatarlarınıñ tarixi mädäniät istälege bularaq terkäldelär. Ämma bügenge köngä qädär tikşerelmägän astanalar da bar äle”,- di Rişat Räximov. Tıñlawçılarıbız xäterläsä, Könbatış seberdäge astanalar turında berençe tapqır ğına söylämibez. Seber tatarları bu yaqlarğa Boxaradan islam dine alıp kilgän keşelärne häm monda yatıp qalğan, kümelgän urınnarnı astanalar dip äytä. Rişat Räximov yazğan kitapqa küz salsaq, Tömän häm Omski ölkälärendä barlığı 150 artıq astana buluı turında äytelä. Tikşerelgän 25 astana, yäğni seber tatarları äytüençä izgelär, yaxşılar yatqan cirlär räsmi terkälü uzğaç, alğa taba, alarnı rätläw, qoymalar belän totıp alu, çistartu öçen bilgele ber külämdä däwlät tarafınnan aqça da birelergä mömkin. Rişat Räximov süzlärençä, taşlandıq xäldä bulmağannarı da bar.
“Äwwäl-äwäldän astanalarnıñ qarawçıları bulğan. Ul wazifa atan-analarınnan balalarına küçep barğan. Bügenge köndä qayberläreneñ buraları yaxşırtılğan, ä qayberläre onıtılğan. Misal öçen, Varvara häm Yaña At'yal astanalarında sädäkä sala torğan urınnar bar. Bu sädäkä aqçaları xätem aşları ütkärü öçen häm astanalarnı tözekländerü öçen totıla”,- di Rişat Xäkimov.17 nçe may könne 18 ndä bula torğan Xalıqara muzeylar köne aldınnan Tömän ölkäseneñ kraynı öyränü muzeyında Rişat Räximov yazğan bu kitapnı täqdim itü kiçäse buldı. Avtor törle mäğlümat çığanaqları wäkillären häm kiçägä kilgännärne bu kitapnıñ moña qädär berqayda da äytelmägän yañalığı belän tanıştırdı.
“İñ ähämiätlese min seber tatarlarında islam tarixına, üzençäleklärenä zur iğtibar biräm. Monda şulay uq islam kilgängä qädär seber tatarlarınıñ närsälärgä tabınuları, ışanuları turında da yazılğan. Seberneñ islamlaşa başlawı ayırım zur mäs'älä. Moña qädär sebergä islamnıñ kerä başlawı dip, Katanov qul'yazmalarına tayanıp, 14 nçe ğasır başı sanaldı. Min ber qul'yazma, gramota taptım. Bu dokument-çığanaqnı öyränep min şundıy näticägä kildem: sebergä islam irtäräk- 12 nçe ğasırnıñ berençe yartısında kilgän. Bu dokumentta 366 şäyex Boxaradan sebergä kilde. Alar belän bergä 1700 suğışçı da bar ide. 300 şäyex monda ışanu öçen barğan köräştä häläk buldı. Menä alarnıñ ziratları astanalar bula inde ”,- di Rişat Räximov.Älegä sebergä islamnıñ ütep kerä başlawına 610 yıl tuldı dip yazalar. Rişatnıñ sebergä islam 800 yılğa yaqın elek kerde digän belderüen fän dönyası qabul itärme? Ansın waqıt kürsäter. 500 danädä çıqqan “Seber tatarları tarixında Astanalar” kitabın çığaruda bulışqan öçen ul Tömän şähärendäge “Amänät” fondına zur räxmäten belderä.
Nail Alan, Tömän