"Ğadel Rusiä" bu xaqta söyläşülärne Ukrainanıñ sul köçlär citäkçelege belän alıp bara. Şuşı ike oyışmanıñ wäkilläre inde tieşle eş törkeme tözep, aña qayber ekspertlarni da cälep itkän, inde 2 ay däwamında alar Ukrainanıñ küpme watandaşı şundıy tanıqlıqnı alırğa äzer toruın tikşerä ikän.
"Urıs tanıqlığı" nindi östenleklär birä soñ?
Mäskäw belän yaqınayu tarafdarı bulğan Ukraina sulçıları citäkçese Vasili Volga süzlärenä qarağanda, tanıqlıq alğan keşe berniçä östenlekkä iä bulaçaq. Ul:
· Rusiä belän Ukraina arasında viza tärtibe kertelgän oçraqta Rusiägä vizasız ğına kerä alaçaq
· Rusiädä eşläw röxsätenä iä bulaçaq
· Rusiädä belem alu mömkinlegen alaçaq, şul isäptän yuğarı belemne dä
· eşmäkärlek belän şöğellänäçäk
· Rusiä watandaşlığın ciñelräk ala alaçaq
· kiräk çaqta meditsina xezmätenä xoquqlı bulaçaq
Töp maqsat - Ukraina
Volga tarafdarlarına Ukrainanıñ NATOğa omtıluı oşamıyVolga, Ukrainada "urıs tanıqlığın" 13-15 millionlap keşe alırğa teli, dip belderä. İlneñ könçığış öleşe çınnan da Rusiä belän tığızraq bäyläneşlärne yaqlıy, urısça ğına söyläşä häm saylawlarda da Mäskäwne yaqlağan säyäsi köçlär öçen tawış birä.
Prezident itep Viktor Yuçenko saylanıp, Ukraina üz kiläçägen Könbatış belän kürüen belderä başlağaç, räsmi Rusiä könçığış Ukrainağa iğtibarın arttırıp, andağı xalıq belän aktivraq eşli başladı.
"Urıs tanıqlığın" kertü niäte dä berençe çiratta Ukrainanıñ urıstelle xalqın Mäskäw arbasına nığraq bäyläw maqsatın quya, di belgeçlär. Gärçä bu hiç kenä dä tanıqlıq başqa illärdäge urıslarlarğa birelmiäçäk digänne añlatmıy.
Mäskäwneñ "bişençe kolonnası"
Kiresençä, Latviä, Estoniä kebek illärdäge urıstelle xalıqqa Rusiä citäkçeläre mondıy maxsus tanıqlıqnı bik teläp tarata ala - soñğı yıllarda Mäskäw andağı urıslar xoquqın yaqlaw eşen iñ yuğarı däwläti däräcägä kütärde. Şunıñ aşa ul älege illärneñ açıqtan-açıq Könbatışqa qarawı, alarnıñ NATO kebek Könbatış strukturalarına kerüe belän köräşergä tırışa.
Berniçä genä kön elek prezident Medvedev bu yünäleştä şaqtıy zur ber adım inde yasadı da - maxsus färmanı belän ul Latviä häm Estoniädä yäşägän, ämma ul illärneñ watandaşı bulmağan urıslarğa Rusiägä vizasız kerüne röxsät itte.
"Milli tanıqlıq"lar tarixınnan
"Urıs tanıqlığın" kertü kiräklege turında ber yıl elek elekke general Leonid Şerşnev citäklägän "Russkie" fondı söyli başlağan ide. Älege fond ütä millätçe qaraşlarda tora.
Ämma bu ideä asılda Macarstannan kilä, anda äle 90-nçı yıllar azağında uq çittä yäşägän macar xalqı öçen näq menä şundıy "macar tanıqlığı" kertelgän ide.
Mäğlüm ki, ikençe dönya suğışınnan soñ Hitler yağında bulğan Macarstannıñ küp kenä cirläre kürşe däwlätlärgä birelde, näticädä Slovakiä, Romaniä, Serbiä kebek illärdä şaqtıy ğına macar azçılığı barlıqqa kilde.
"Macar tanıqlığı" nigezendä çittäge macarlar xäzerge Macarstanğa kilep, macar watandaşları xoquqlarına iä bula ala, alarğa xätta qartayğaç pensiälär tülänä ala.
Soñraq, 2007nçe yılda näq şundıy uq tanıqlıqnı çittäge poläklär öçen Polşa da buldırdı. Şunıñ nigezendä Polşağa küpkereşle viza alıp bula, yuğarı uqu yortlarına kerü, eşläw häm eşmäkärlek şartları da poläk watandaşlarınıqı kebek.
... ä tatarğa nişlärgä?
Şulay itep, "urıs tanıqlığı" ideyäse Mäskäwneñ üz açışı tügel, ä macar häm poläklärdän küçermä genä. Ämma Rusiäneñ urıslardan qala äle tağın ber sibelgän milläte bar - ul da bulsa tatarlar.
Älegä qädär Tatarstan xökümäte, Tatar kongressı aşa berniçä töbäktän tatar yäşlären Qazandağı uqu yortlarına kiterep, alar öçen kvotalar kertkän ide. Bu eşne üz "tatar tanıqlığın" kertep qanunilaştıru kiräklege turında Qazanda älegä süz işetelmi. Gärçä sibelep yäşägän millätlärneñ problemaları berük, häm alarnıñ milli wä mädäni mänfäğätlären qayğırtu ölkäsendä inde bulğan täcribäne qullanu häm ğämälgä kertü awır eş tügel.
Yaña ideyä Qazanğa ğädättä Mäskäwlärne ütkännän soñ ğına kilä. "Urıs tanıqlığın" kertkännän soñ bälkem tatarlar da üz tanıqlığın buldıru zaruriäte xaqında söyli başlar. Añançı inde bolay da nigezdä urısça ğına söyläşkän çittäge tatarlar "urıs tanıqlığın" alıp ölgermägän bulsa, älbättä.
"Urıs tanıqlığı" nindi östenleklär birä soñ?
Mäskäw belän yaqınayu tarafdarı bulğan Ukraina sulçıları citäkçese Vasili Volga süzlärenä qarağanda, tanıqlıq alğan keşe berniçä östenlekkä iä bulaçaq. Ul:
· Rusiä belän Ukraina arasında viza tärtibe kertelgän oçraqta Rusiägä vizasız ğına kerä alaçaq
· Rusiädä eşläw röxsätenä iä bulaçaq
· Rusiädä belem alu mömkinlegen alaçaq, şul isäptän yuğarı belemne dä
· eşmäkärlek belän şöğellänäçäk
· Rusiä watandaşlığın ciñelräk ala alaçaq
· kiräk çaqta meditsina xezmätenä xoquqlı bulaçaq
Töp maqsat - Ukraina
Prezident itep Viktor Yuçenko saylanıp, Ukraina üz kiläçägen Könbatış belän kürüen belderä başlağaç, räsmi Rusiä könçığış Ukrainağa iğtibarın arttırıp, andağı xalıq belän aktivraq eşli başladı.
"Urıs tanıqlığın" kertü niäte dä berençe çiratta Ukrainanıñ urıstelle xalqın Mäskäw arbasına nığraq bäyläw maqsatın quya, di belgeçlär. Gärçä bu hiç kenä dä tanıqlıq başqa illärdäge urıslarlarğa birelmiäçäk digänne añlatmıy.
Mäskäwneñ "bişençe kolonnası"
Kiresençä, Latviä, Estoniä kebek illärdäge urıstelle xalıqqa Rusiä citäkçeläre mondıy maxsus tanıqlıqnı bik teläp tarata ala - soñğı yıllarda Mäskäw andağı urıslar xoquqın yaqlaw eşen iñ yuğarı däwläti däräcägä kütärde. Şunıñ aşa ul älege illärneñ açıqtan-açıq Könbatışqa qarawı, alarnıñ NATO kebek Könbatış strukturalarına kerüe belän köräşergä tırışa.
Berniçä genä kön elek prezident Medvedev bu yünäleştä şaqtıy zur ber adım inde yasadı da - maxsus färmanı belän ul Latviä häm Estoniädä yäşägän, ämma ul illärneñ watandaşı bulmağan urıslarğa Rusiägä vizasız kerüne röxsät itte.
"Milli tanıqlıq"lar tarixınnan
"Urıs tanıqlığın" kertü kiräklege turında ber yıl elek elekke general Leonid Şerşnev citäklägän "Russkie" fondı söyli başlağan ide. Älege fond ütä millätçe qaraşlarda tora.
Ämma bu ideä asılda Macarstannan kilä, anda äle 90-nçı yıllar azağında uq çittä yäşägän macar xalqı öçen näq menä şundıy "macar tanıqlığı" kertelgän ide.
Mäğlüm ki, ikençe dönya suğışınnan soñ Hitler yağında bulğan Macarstannıñ küp kenä cirläre kürşe däwlätlärgä birelde, näticädä Slovakiä, Romaniä, Serbiä kebek illärdä şaqtıy ğına macar azçılığı barlıqqa kilde.
"Macar tanıqlığı" nigezendä çittäge macarlar xäzerge Macarstanğa kilep, macar watandaşları xoquqlarına iä bula ala, alarğa xätta qartayğaç pensiälär tülänä ala.
Soñraq, 2007nçe yılda näq şundıy uq tanıqlıqnı çittäge poläklär öçen Polşa da buldırdı. Şunıñ nigezendä Polşağa küpkereşle viza alıp bula, yuğarı uqu yortlarına kerü, eşläw häm eşmäkärlek şartları da poläk watandaşlarınıqı kebek.
... ä tatarğa nişlärgä?
Şulay itep, "urıs tanıqlığı" ideyäse Mäskäwneñ üz açışı tügel, ä macar häm poläklärdän küçermä genä. Ämma Rusiäneñ urıslardan qala äle tağın ber sibelgän milläte bar - ul da bulsa tatarlar.
Älegä qädär Tatarstan xökümäte, Tatar kongressı aşa berniçä töbäktän tatar yäşlären Qazandağı uqu yortlarına kiterep, alar öçen kvotalar kertkän ide. Bu eşne üz "tatar tanıqlığın" kertep qanunilaştıru kiräklege turında Qazanda älegä süz işetelmi. Gärçä sibelep yäşägän millätlärneñ problemaları berük, häm alarnıñ milli wä mädäni mänfäğätlären qayğırtu ölkäsendä inde bulğan täcribäne qullanu häm ğämälgä kertü awır eş tügel.
Yaña ideyä Qazanğa ğädättä Mäskäwlärne ütkännän soñ ğına kilä. "Urıs tanıqlığın" kertkännän soñ bälkem tatarlar da üz tanıqlığın buldıru zaruriäte xaqında söyli başlar. Añançı inde bolay da nigezdä urısça ğına söyläşkän çittäge tatarlar "urıs tanıqlığın" alıp ölgermägän bulsa, älbättä.