"Ägär dä sez seks xezmäte kürsätep aqça eşlärgä cıyınasız ikän, qayber qağidälärne isegezdä totığız: xucağıs sezneñ pasportığıznı üzenä alıp sezne yabıp quya ala, sez eşlägän aqçanıñ zur öleşen – yäşäw, aşaw häm kiemgä dip ala ala. Xattä sezne buşqa eşlätä ala."
Bu yazmını Xalıqara Migrasiä Oyışması Qazax bülegeneñ internet säxifäsendä kürep bula. Ämma üzbäk qızı Diana bu belderüne uqımağan. Qazaxstanğa eşlär kilgän qızlarnıñ berse dä bu kisätülärne kürmiägän häm işetmägän. 28 yäşlek Diananı Qazaxstanğa anıñ ber qız tanışı çaqırğan bulğan:
"Qazaxstanda kosmetika şirkätendä satu iterseñ dide. Min küpme tülärlär, dip sorağaç – 100-150 dollar, bälki 200 dä bulır, dide. Bu bit Üzbäkstan öçen zur aqça. Älbättä, min häm iptäş qızım Katya – tiza buldıq."
Xikäyäneñ qalğan öleşe – çit ilgä kiterelep köçläp faxişägä äyländerelgän xatın-qızlardan ber dä ayırılmıy. İke yäş xatın Qazaxstanğa kilgäç, xucaları dip sanalğan keşe pasportların tartıp alıp bolarnı faxişälekkä sata. Diana däwam itä:
"Ul şunda uq bezneñ pasportlarnı üzenä aldı. Ber tapqır mine köpşä belän qıynadı, böten aqçanı üzenä alıp bara ide. Taksi yörtüçeläre dä "anıñ" keşeläre ide. Alarğa üze şaltratıp, alar bezneñ kilep alıp, soñınnan bezneñ eş betkäç bezne kire kiterep quya idelär. Şunda bez eşlägän aqçalarnıñ barısın da alıp qaytıp aña birä idek. Menä şulay. Bez kiräk digän äyberlärne genä bezgä satıp alıp birä ide, qalğan aqçanı üzenä ala ide."
Diana – qollıqqa töşkän qorbannarnıñ berse genä. Ämma ul şulay uq yaña yünäleşneñ ber misalı. Qazaxstan – Üzäk Aziä illäre öçen seks qollıqnıñ üzägenä äylänä bara. Bu xaqta Xalıqara Migrasiä Oyışmasınıñ Qazaxstan bülege wäkile Kärimä Janbolatova süzläre:
"Qazaxstan keşe satu üzägenä äylände, häm xatın-qızlar öçen genä tügel, irlär öçen dä. Alarnı seks yäki başqa ölkädä ekspluatasiä öçen kiterälär. Kürşe illär belän çağıştırğanda bezneñ ildä iqtisad alğa kitkän, qızğanıçqa qarşı monıñ tiskäre näticäläre dä bar."
Üzäk Aziä däwlätlärennän Qazaxstanğa küpme keşeneñ satılğanın sanawçı yuq. Kärimä xanım Azatlıq radiosına, 2005nçe yılda Xalıqara Migrasiä Oyışmasınıñ Almatı bülege 49 keşegä qanuni, medetsina häm psixologik yardäm kürsätte, dip belderde. Alarnıñ 39zı – xatın-qız bulğan. 16 keşe Üzbäkstannan.
Üzäk Aziädä faxişälek turında açıq itep söyläw kileşmi. Qollıqqa täşkän xatın-qızlar häm irlär yärdäm sorap milisiägä bik siräk möräcäğät itä. Qadimi möselman cämğiätendä ğailägä, tuğannarğa tap töşerüdän äle dä qurqu xise köçle.
Qazaxstan räsmiläre bu problemağa kübräk iğtibar birä başladı. Räsmi röxsätsez kilgän möhacirlär – yaña problemalar tudıra, alarnıñ iñ qurqınıçlarınıñ berse – VİÇ infeksiä häm SPİD, AİDS çire.
Almatıdağı Eçke Eşlär ministrlığınıñ räsmi wäkile Gäwhär Qorğasbekova, Azatlıq radiosına menä nindi ber oçraq turında söyläp birde:
"Ğinwarda Eçke eşlär ministrlığınıñ oyışqan cinäyätçelekkä qarşı bülege, 1987nçe yılğı İroda isemle ber Üzbäk watandaşın totqarladı. Aña 2005nçe yılda Almatıda SPİD diagnozı quyılğan ide. Ul Üzbäkstanğa qaytarılıp cibärelde, ämma 1 aydan tağın kilgän bulıp çıqtı. Ul Qazaxstan cinäyätlär kodeksı nigezendä – qanunnı bozuda, faxişälek häm çirne başqalarğa yoqtıruda ğäyeplänep xökem iteläçäk."
Diananıñ bäxete bar. Ul Qazaxstan milisiäse qulına eläkmägän, xäzer isä Diana inde faxişä tügel, ul ber qazax keşesenä kiyäwgä çığıp ğailä qorğan.
Qazaxstanda qollıqqa eläkkän keşelärgä yärdäm itkän xökümättän bäyez oyışmalar bar, alar Xalıqara Migrasiä Oyışması belän xezmättäşlek itä. Alarnıñ här berseneñ täwlek äylänä eşli torğan "qaynar" telefon elemtäse bar. Qazaxstan xökümäte milisiä xezmätkärlärenä keşe satu kebek cinäyätlär turında östämä mäğlümatlär birä, uqular oyıştıra. Mäğärif Ministrlığı yuğarı uqu yortları programmalarına bu tör cinäyätlär turında mäğlümät birgän däreslär kertte. Böten bu çaralarnıñ näticäse dä bar, töbäktä wazğiät yaxşıra bara. Bu xaqta AQŞ däwlät departamentınıñ keşe xoquqları turındağı xisabında da yazılğan. Ämma keşe säwdäse Üzäk Aziä öçen äle zur problema bulıp qala. Elek xatın-qızlarnı satu üzäge – Törkiä häm Farsı Qultığı illäre ide. 2005nçe yılda Xalıqara Migrasiä Oyışmasınıñ Törkiädäge bülege 220 keşegä öylärenä qaytırğa yärdäm itkän. Alarnıñ 40qa yaqını – Qazaxstan, Qırğızstan, Törkmänstan häm Üzbäkstannan bulğan. Üzäk Aziä xatın-qızları şulay uq Könbatış Yevropa, Könyaq Korea, Tailand häm Malayziädä seks qollıqqa satıla. Qorbannarnıñ iñ zur sanınıñ Üzbäkstannan buluı – berençedän, Üzbäkstannıñ töbäktäge iñ zur il buluınnan, biredä 26 million keşe yäşi, ikençedän, iñ xäyerçe il buluınnan kilä. Eşsezlek häm aqçasızlıq keşelärne çittä eş häm aqça ezläwgä kiterä. Töbäktäge tağın ber şundıy uq aqçasız häm eşsez il Taciqstanda, uzğan yılda 93 keşe – keşe säwdäsenä qol bulıp töşkän, alarnıñ 90nı – seks qollıqqa satılğan.
alsu qormaş
Bu yazmını Xalıqara Migrasiä Oyışması Qazax bülegeneñ internet säxifäsendä kürep bula. Ämma üzbäk qızı Diana bu belderüne uqımağan. Qazaxstanğa eşlär kilgän qızlarnıñ berse dä bu kisätülärne kürmiägän häm işetmägän. 28 yäşlek Diananı Qazaxstanğa anıñ ber qız tanışı çaqırğan bulğan:
"Qazaxstanda kosmetika şirkätendä satu iterseñ dide. Min küpme tülärlär, dip sorağaç – 100-150 dollar, bälki 200 dä bulır, dide. Bu bit Üzbäkstan öçen zur aqça. Älbättä, min häm iptäş qızım Katya – tiza buldıq."
Xikäyäneñ qalğan öleşe – çit ilgä kiterelep köçläp faxişägä äyländerelgän xatın-qızlardan ber dä ayırılmıy. İke yäş xatın Qazaxstanğa kilgäç, xucaları dip sanalğan keşe pasportların tartıp alıp bolarnı faxişälekkä sata. Diana däwam itä:
"Ul şunda uq bezneñ pasportlarnı üzenä aldı. Ber tapqır mine köpşä belän qıynadı, böten aqçanı üzenä alıp bara ide. Taksi yörtüçeläre dä "anıñ" keşeläre ide. Alarğa üze şaltratıp, alar bezneñ kilep alıp, soñınnan bezneñ eş betkäç bezne kire kiterep quya idelär. Şunda bez eşlägän aqçalarnıñ barısın da alıp qaytıp aña birä idek. Menä şulay. Bez kiräk digän äyberlärne genä bezgä satıp alıp birä ide, qalğan aqçanı üzenä ala ide."
Diana – qollıqqa töşkän qorbannarnıñ berse genä. Ämma ul şulay uq yaña yünäleşneñ ber misalı. Qazaxstan – Üzäk Aziä illäre öçen seks qollıqnıñ üzägenä äylänä bara. Bu xaqta Xalıqara Migrasiä Oyışmasınıñ Qazaxstan bülege wäkile Kärimä Janbolatova süzläre:
"Qazaxstan keşe satu üzägenä äylände, häm xatın-qızlar öçen genä tügel, irlär öçen dä. Alarnı seks yäki başqa ölkädä ekspluatasiä öçen kiterälär. Kürşe illär belän çağıştırğanda bezneñ ildä iqtisad alğa kitkän, qızğanıçqa qarşı monıñ tiskäre näticäläre dä bar."
Üzäk Aziä däwlätlärennän Qazaxstanğa küpme keşeneñ satılğanın sanawçı yuq. Kärimä xanım Azatlıq radiosına, 2005nçe yılda Xalıqara Migrasiä Oyışmasınıñ Almatı bülege 49 keşegä qanuni, medetsina häm psixologik yardäm kürsätte, dip belderde. Alarnıñ 39zı – xatın-qız bulğan. 16 keşe Üzbäkstannan.
Üzäk Aziädä faxişälek turında açıq itep söyläw kileşmi. Qollıqqa täşkän xatın-qızlar häm irlär yärdäm sorap milisiägä bik siräk möräcäğät itä. Qadimi möselman cämğiätendä ğailägä, tuğannarğa tap töşerüdän äle dä qurqu xise köçle.
Qazaxstan räsmiläre bu problemağa kübräk iğtibar birä başladı. Räsmi röxsätsez kilgän möhacirlär – yaña problemalar tudıra, alarnıñ iñ qurqınıçlarınıñ berse – VİÇ infeksiä häm SPİD, AİDS çire.
Almatıdağı Eçke Eşlär ministrlığınıñ räsmi wäkile Gäwhär Qorğasbekova, Azatlıq radiosına menä nindi ber oçraq turında söyläp birde:
"Ğinwarda Eçke eşlär ministrlığınıñ oyışqan cinäyätçelekkä qarşı bülege, 1987nçe yılğı İroda isemle ber Üzbäk watandaşın totqarladı. Aña 2005nçe yılda Almatıda SPİD diagnozı quyılğan ide. Ul Üzbäkstanğa qaytarılıp cibärelde, ämma 1 aydan tağın kilgän bulıp çıqtı. Ul Qazaxstan cinäyätlär kodeksı nigezendä – qanunnı bozuda, faxişälek häm çirne başqalarğa yoqtıruda ğäyeplänep xökem iteläçäk."
Diananıñ bäxete bar. Ul Qazaxstan milisiäse qulına eläkmägän, xäzer isä Diana inde faxişä tügel, ul ber qazax keşesenä kiyäwgä çığıp ğailä qorğan.
Qazaxstanda qollıqqa eläkkän keşelärgä yärdäm itkän xökümättän bäyez oyışmalar bar, alar Xalıqara Migrasiä Oyışması belän xezmättäşlek itä. Alarnıñ här berseneñ täwlek äylänä eşli torğan "qaynar" telefon elemtäse bar. Qazaxstan xökümäte milisiä xezmätkärlärenä keşe satu kebek cinäyätlär turında östämä mäğlümatlär birä, uqular oyıştıra. Mäğärif Ministrlığı yuğarı uqu yortları programmalarına bu tör cinäyätlär turında mäğlümät birgän däreslär kertte. Böten bu çaralarnıñ näticäse dä bar, töbäktä wazğiät yaxşıra bara. Bu xaqta AQŞ däwlät departamentınıñ keşe xoquqları turındağı xisabında da yazılğan. Ämma keşe säwdäse Üzäk Aziä öçen äle zur problema bulıp qala. Elek xatın-qızlarnı satu üzäge – Törkiä häm Farsı Qultığı illäre ide. 2005nçe yılda Xalıqara Migrasiä Oyışmasınıñ Törkiädäge bülege 220 keşegä öylärenä qaytırğa yärdäm itkän. Alarnıñ 40qa yaqını – Qazaxstan, Qırğızstan, Törkmänstan häm Üzbäkstannan bulğan. Üzäk Aziä xatın-qızları şulay uq Könbatış Yevropa, Könyaq Korea, Tailand häm Malayziädä seks qollıqqa satıla. Qorbannarnıñ iñ zur sanınıñ Üzbäkstannan buluı – berençedän, Üzbäkstannıñ töbäktäge iñ zur il buluınnan, biredä 26 million keşe yäşi, ikençedän, iñ xäyerçe il buluınnan kilä. Eşsezlek häm aqçasızlıq keşelärne çittä eş häm aqça ezläwgä kiterä. Töbäktäge tağın ber şundıy uq aqçasız häm eşsez il Taciqstanda, uzğan yılda 93 keşe – keşe säwdäsenä qol bulıp töşkän, alarnıñ 90nı – seks qollıqqa satılğan.
alsu qormaş