AQŞ ğäskärlären Qazaxstanğa urnaştıru ixtimalı turında berençe bulıp qırğız mäğlümat çaraları xäbär itte (AKİ press agentlığı, parohod.kg). Qırğızstandağı Manas xärbi hawa bazası 2001nçe yıldan birle amerikan köçläre tarafınnan terrorğa qarşı çaralar öçen qullanılıp kilde. Ägär dä xärbilärne Manasta qaldıru turında kileşenmäsä, AQŞ üz ğaskärlären Qazaxstanğa urnaştıraçaq, digän farazlar bäyän itelde. Ämma räsmi mäğlümatlärgä qarasaq, AQŞnıñ Qazaxstan belän yaqınayuı inde küptän başlanğan, häm Manas turındağı söyläşülärneñ näticäse inde ber nindi dä yoğıntı yasamayaçaq. AŞQ saqlanu ministrı urınbasarınıñ Yevraziä mäsälälärendäge kiñäşçese James MacDougall, küptän tügel, Qazaxstan – AQŞnıñ terrorğa qarşı suğıştağı yaqın berektäşe häm kiläçäktä Astananıñ tağın da möhimräk partnerğa äylänüenä böten işärälär bar, dip belderde:
"Qazaxstan – Üzäk Aziädäge köçle häm totrıqlı däwlät. Anıñ töbäktä töp rolne uynarğa böten mömkinlekläre bar. Qazaxstan Üzäk Aziäneñ terrorğa bireşüenä qarşı tora ala torğan däwlät."
Bu süzlärne MacDougall may ayında Waşingtonda Qazaxstan saqlanu räsmiläre aldında äytte. Qayber belgeçlär fikerençä, AQŞnıñ Qazaxstan belän xezmättäşlek itmi başqa çarası yuq çönki töbäktäge başqa illär belän Waşingtonnıñ mönäsäbäte yaxşıdan tügel.
Yağulıqqa bay Qazaxstanda AQŞnı ber xärbi xezmättäşlek kenä qızıqsındırmıy. Uzğan ayda vise-prezident Dick Cheney Qazaxstanğa barıp Rusiäne uratıp uzğan gaz häm neft ütkärgeçlärenä xuplaw belderde. Prezident George Bush, Azärbaycannı, Baqı-Tbilisi-Ceyhan neft ütkärgeçenä qatnaşudan Qazaxstannı töşerep qaldırmasqa çaqırdı, häm menä bügen genä Qazaxstan ilbaşı Nursoltan Nazarbayev, Astananıñ, AQŞ yaqlağan proyektta bulğanın rasladı.
Şulay itep Waşington üz maqsatları arqasında Qazaxstanda demokratik reformalar ütkärelmäwenä küz yomarğa äzerme, digän soraw tua. Prezident Nazarbayev oppozisiäne çikli, matbuğat irekle tügel, xalıqara cämäğätçelek saylawlarnı täñqitläp çıqtı.
AQŞtağı Johns Hopkins Universitetında Üzäk Aziä-Kavkaz İnstitutı citäkçese Svante Cornell fikerençä, Amerika demokratiäneñ ähämiäten kimetmi:
"Yış qına ber yaqtan yağulıq häm iminlek wä ikençe yaqtan- demokratiä häm keşe xoquqları mäsäläläre arasında qarşılıq kürälär. Min monı xata dip äyter idem. Bu wazğiätne döres añlamaw. Berençedän, böten iğtibarnı demokratiäläşterügä genä birü – mömkin tügel. qalğan säbäplär – elekke sovet qaldıqları, töbäktä säyäsi kultura buldırırğa mömkinleklär bulmaw."
Anıñ süzlärenä qarağanda, Waşington, Üzäk Aziä däwlätlären izolyasiädä qaldıru urınına, alar belän eşläw yulın saylağan:
"AQŞ häm Könbatışqa, böten köçne demokratiägä yäki keşe xoquqlarına, bälki iminlekkä birimme dip uylap utırmasqa, ä barısın da qayğırtırğa kiräk. İminlek säyäsi tärräqiättän möhimräk bula almıy. Säyäsät – iminlek häm yağulıq mäsälälärennän östen bula almıy. Barısı da bergä bulırğa tieş."
Ämma Üzäk Aziä belän ber Waşington ğına qızıqsınmıy. Qazaxstannıñ Rusiä belän mönäsäbätläre niçek bulır?
Qayber belgeçlär fikerençä, AQŞ ğaskärlären Üzbäkstannan çığaru basımın näq Mäskäw yasağan, häm Qırğızstan räsmiläre dä Rusiä basımı astında dip uylawçılar bar. Rusiä Fännär Akademiäseneñ Könçığış Öyränülär İnstituı professorı İrina Zvyagelskaya, Rusiä ber kemgä dä basım yasamıy, dip sanıy:
"Rusiäneñ säyäsäte – AQŞnı Üzäk Aziädän çığaru dip äytä almıybız. Bezgä töbäktäge amerikan säyäsäte oşamasqa mömkin, ämma alarnı quıp çağaru maqsatı yuq. Amerikannar töbäktä Rusiä başqara almağan faydalı eşlär eşli ala, şuña kürä Rusiä moña aqıllı qararğa tieş, bez monı eşlibez dä."
Zvyagelskaya süzlärenä qarağanda, Qazaxstannıñ Rusiä belän urtaq mänfäğätläre küp şuña kürä mönäsäbätlär yaqın bulaçaq.
AQŞtağı Üzäk Aziä-Kavkaz İnstitutı citäkçese Svante Cornell da bu fiker belän kileşä. Qazaxstan AQŞ, Rusiä, Qıtay häm Yevropa Berlege belän xezmättäşlek itep barısınnan da fayda kürep yäşiäçäk dip farazlana.
Alsu Qormaş
"Qazaxstan – Üzäk Aziädäge köçle häm totrıqlı däwlät. Anıñ töbäktä töp rolne uynarğa böten mömkinlekläre bar. Qazaxstan Üzäk Aziäneñ terrorğa bireşüenä qarşı tora ala torğan däwlät."
Bu süzlärne MacDougall may ayında Waşingtonda Qazaxstan saqlanu räsmiläre aldında äytte. Qayber belgeçlär fikerençä, AQŞnıñ Qazaxstan belän xezmättäşlek itmi başqa çarası yuq çönki töbäktäge başqa illär belän Waşingtonnıñ mönäsäbäte yaxşıdan tügel.
Yağulıqqa bay Qazaxstanda AQŞnı ber xärbi xezmättäşlek kenä qızıqsındırmıy. Uzğan ayda vise-prezident Dick Cheney Qazaxstanğa barıp Rusiäne uratıp uzğan gaz häm neft ütkärgeçlärenä xuplaw belderde. Prezident George Bush, Azärbaycannı, Baqı-Tbilisi-Ceyhan neft ütkärgeçenä qatnaşudan Qazaxstannı töşerep qaldırmasqa çaqırdı, häm menä bügen genä Qazaxstan ilbaşı Nursoltan Nazarbayev, Astananıñ, AQŞ yaqlağan proyektta bulğanın rasladı.
Şulay itep Waşington üz maqsatları arqasında Qazaxstanda demokratik reformalar ütkärelmäwenä küz yomarğa äzerme, digän soraw tua. Prezident Nazarbayev oppozisiäne çikli, matbuğat irekle tügel, xalıqara cämäğätçelek saylawlarnı täñqitläp çıqtı.
AQŞtağı Johns Hopkins Universitetında Üzäk Aziä-Kavkaz İnstitutı citäkçese Svante Cornell fikerençä, Amerika demokratiäneñ ähämiäten kimetmi:
"Yış qına ber yaqtan yağulıq häm iminlek wä ikençe yaqtan- demokratiä häm keşe xoquqları mäsäläläre arasında qarşılıq kürälär. Min monı xata dip äyter idem. Bu wazğiätne döres añlamaw. Berençedän, böten iğtibarnı demokratiäläşterügä genä birü – mömkin tügel. qalğan säbäplär – elekke sovet qaldıqları, töbäktä säyäsi kultura buldırırğa mömkinleklär bulmaw."
Anıñ süzlärenä qarağanda, Waşington, Üzäk Aziä däwlätlären izolyasiädä qaldıru urınına, alar belän eşläw yulın saylağan:
"AQŞ häm Könbatışqa, böten köçne demokratiägä yäki keşe xoquqlarına, bälki iminlekkä birimme dip uylap utırmasqa, ä barısın da qayğırtırğa kiräk. İminlek säyäsi tärräqiättän möhimräk bula almıy. Säyäsät – iminlek häm yağulıq mäsälälärennän östen bula almıy. Barısı da bergä bulırğa tieş."
Ämma Üzäk Aziä belän ber Waşington ğına qızıqsınmıy. Qazaxstannıñ Rusiä belän mönäsäbätläre niçek bulır?
Qayber belgeçlär fikerençä, AQŞ ğaskärlären Üzbäkstannan çığaru basımın näq Mäskäw yasağan, häm Qırğızstan räsmiläre dä Rusiä basımı astında dip uylawçılar bar. Rusiä Fännär Akademiäseneñ Könçığış Öyränülär İnstituı professorı İrina Zvyagelskaya, Rusiä ber kemgä dä basım yasamıy, dip sanıy:
"Rusiäneñ säyäsäte – AQŞnı Üzäk Aziädän çığaru dip äytä almıybız. Bezgä töbäktäge amerikan säyäsäte oşamasqa mömkin, ämma alarnı quıp çağaru maqsatı yuq. Amerikannar töbäktä Rusiä başqara almağan faydalı eşlär eşli ala, şuña kürä Rusiä moña aqıllı qararğa tieş, bez monı eşlibez dä."
Zvyagelskaya süzlärenä qarağanda, Qazaxstannıñ Rusiä belän urtaq mänfäğätläre küp şuña kürä mönäsäbätlär yaqın bulaçaq.
AQŞtağı Üzäk Aziä-Kavkaz İnstitutı citäkçese Svante Cornell da bu fiker belän kileşä. Qazaxstan AQŞ, Rusiä, Qıtay häm Yevropa Berlege belän xezmättäşlek itep barısınnan da fayda kürep yäşiäçäk dip farazlana.
Alsu Qormaş