Rusiädä araqı eçep yıl sayın 40 meñgä yaqın keşe ülä. Bu – säğätenä urtaça 5 keşe digän süz. Rusiä eçke eşlär ministrı Räşid Nurğaliev, eçüçelekne – böten xalıq faciğası dip atadı. Uzğan atnada turı elemtädä xalıq sorawlarına cawap birgän prezident Vladimir Putin da moña borçılu belderde.
Araqı eçep ağulanu – Rusiä öçen yañalıq tügel. Ämma soñğı atnalarda bulğan xällär – çamadan aştı. Äle dä yözlägän keşe xastaxanälärdä däwalana, alarnıñ qayberläreneñ xälläre awır. Yalğan araqı alarnıñ bawırına däwalana almıy torğan çir birgän. Mäskäwdäge "Alkogolizm häm Narkotikka qarşı fond" citäkçese Oleg Zıkov, bu xälne – il küläm kizü dip atadı:
"Bu – faciğa, häm soñğı arada faciğanıñ küläme 2, 3 märtäbä arttı. Monıy epidemiäne farazlap bula ide, yartı yıl elek isertkeç eçemleklärgä aksizalarnı alıştıra başlağaç, ağulalanular sanı artır digän idem."
Yaña markalar kilep, araqılar yañaça terkälgänçe – kibet kiştäläre küpmeder waqıt buş tordı. Bu buşlıqnı yalğan araqı tutırdı. Mäskäwdäge araqı muzeyı citäkçese, tarixçı Aleksander Nikişin, ağulanularnıñ artuı turıdan turı – araqı reformasına bäyle, dip sanıy:
"Barısı da – araqı citeşterü berläşmäläre eştän tuqtağaç häm kibetlärdän araqı yuqqa çıqqaç başlandı. Kemnärder şunda uq buşlıqnı qanunsız tawar belän tutıru yulın qaradı. Ämma qayberäwlär yalğan araqını bik naçar sıyfatta çığardı. Ğadättä keşelär yalğan araqıdan alay uq ağulanmıy ide dä, ülmi ide. Bu inde – ğädättän tış xäl."
Ğädättän tış xälgä – sannardan da yaxşıraq dälil bulmas.
Çiläbe ölkäse – soñğı ike ayda 70 keşe ülgän – 1200dän artığı xastaxanägä eläkkän.
Perm ölkäse – 9 keşe ülgän, 15 keşe awır xäldä tabiplarğa möräcäğät itkän.
İrkutski ölkäse – 30 keşe ülgän.
Kirov ölkäse – 21, Belgorod – 45 häm Pskov ölkäsendä – ağulanğan araqı eçep 16 keşe yaqtı dönya belän xuşlaşqan.
Yıllarça Rusiädä yalğan araqı citeşterüçelär, xämergä törle sänäğät spirtları, maşina sıyıqçaları häm xattä täräzä çistartqıçları quşıp kilde. Räsmilär, üzlärençä, sänäğät spirtına salımnı arttıru – yalğan araqı citeşterüne kimeter dä, keşelär azraq ağulanır, dip farazladı. Ämma yaña qanun – başqa törle näticägä kiterde.
Däwlät alkogol assosiasiäse räise Pavel Şapkin, Azatlıq radiosına, araqı citeşterüçelär xäzer sänäğät spirtı urınına daruxanälärdä satılğan, salımı azraq bulğan başqa maddälärne qullana başladı, dip belderde. İñ möhime – ul maddälär arzan bulırğa tieş.
Yaña aksizlarnı alu qıybatlanğaç, araqı bäyäse dä arttı. Şuña da arzan yalğan xämer yaxşı satıla başladı. Araqı muzeyı başlığı Nikişin fikerençä, ağulanıp ülüçelär sanın kimetüneñ berdän ber yulı xalıqqa – arzan araqınıñ – naçar bulğanın añlatu dip belderde:
"Xalıqqa, ni öçen araqınıñ arzan bula almağanın añlatırğa kiräk. 100 sumlıq araqınıñ – 70 sumı – aksiz bäyäse, 10 sum – şeşä bäyäse, alkogol üze häm az ğına xezmät xaqı, häm älbättä – küpmeder tabış. Şuña kürä – ägär dä araqını 50 yä 40 sumğa satalar ikän – annan qaçırğa kiräk."
Yalğan araqınıñ yartı litrı – 20 sum tora. Ä räsmi terkälgän iñ arzan araqınıñ bäyäse – 95 sum.
Alsu Qormaş
Araqı eçep ağulanu – Rusiä öçen yañalıq tügel. Ämma soñğı atnalarda bulğan xällär – çamadan aştı. Äle dä yözlägän keşe xastaxanälärdä däwalana, alarnıñ qayberläreneñ xälläre awır. Yalğan araqı alarnıñ bawırına däwalana almıy torğan çir birgän. Mäskäwdäge "Alkogolizm häm Narkotikka qarşı fond" citäkçese Oleg Zıkov, bu xälne – il küläm kizü dip atadı:
"Bu – faciğa, häm soñğı arada faciğanıñ küläme 2, 3 märtäbä arttı. Monıy epidemiäne farazlap bula ide, yartı yıl elek isertkeç eçemleklärgä aksizalarnı alıştıra başlağaç, ağulalanular sanı artır digän idem."
Yaña markalar kilep, araqılar yañaça terkälgänçe – kibet kiştäläre küpmeder waqıt buş tordı. Bu buşlıqnı yalğan araqı tutırdı. Mäskäwdäge araqı muzeyı citäkçese, tarixçı Aleksander Nikişin, ağulanularnıñ artuı turıdan turı – araqı reformasına bäyle, dip sanıy:
"Barısı da – araqı citeşterü berläşmäläre eştän tuqtağaç häm kibetlärdän araqı yuqqa çıqqaç başlandı. Kemnärder şunda uq buşlıqnı qanunsız tawar belän tutıru yulın qaradı. Ämma qayberäwlär yalğan araqını bik naçar sıyfatta çığardı. Ğadättä keşelär yalğan araqıdan alay uq ağulanmıy ide dä, ülmi ide. Bu inde – ğädättän tış xäl."
Ğädättän tış xälgä – sannardan da yaxşıraq dälil bulmas.
Çiläbe ölkäse – soñğı ike ayda 70 keşe ülgän – 1200dän artığı xastaxanägä eläkkän.
Perm ölkäse – 9 keşe ülgän, 15 keşe awır xäldä tabiplarğa möräcäğät itkän.
İrkutski ölkäse – 30 keşe ülgän.
Kirov ölkäse – 21, Belgorod – 45 häm Pskov ölkäsendä – ağulanğan araqı eçep 16 keşe yaqtı dönya belän xuşlaşqan.
Yıllarça Rusiädä yalğan araqı citeşterüçelär, xämergä törle sänäğät spirtları, maşina sıyıqçaları häm xattä täräzä çistartqıçları quşıp kilde. Räsmilär, üzlärençä, sänäğät spirtına salımnı arttıru – yalğan araqı citeşterüne kimeter dä, keşelär azraq ağulanır, dip farazladı. Ämma yaña qanun – başqa törle näticägä kiterde.
Däwlät alkogol assosiasiäse räise Pavel Şapkin, Azatlıq radiosına, araqı citeşterüçelär xäzer sänäğät spirtı urınına daruxanälärdä satılğan, salımı azraq bulğan başqa maddälärne qullana başladı, dip belderde. İñ möhime – ul maddälär arzan bulırğa tieş.
Yaña aksizlarnı alu qıybatlanğaç, araqı bäyäse dä arttı. Şuña da arzan yalğan xämer yaxşı satıla başladı. Araqı muzeyı başlığı Nikişin fikerençä, ağulanıp ülüçelär sanın kimetüneñ berdän ber yulı xalıqqa – arzan araqınıñ – naçar bulğanın añlatu dip belderde:
"Xalıqqa, ni öçen araqınıñ arzan bula almağanın añlatırğa kiräk. 100 sumlıq araqınıñ – 70 sumı – aksiz bäyäse, 10 sum – şeşä bäyäse, alkogol üze häm az ğına xezmät xaqı, häm älbättä – küpmeder tabış. Şuña kürä – ägär dä araqını 50 yä 40 sumğa satalar ikän – annan qaçırğa kiräk."
Yalğan araqınıñ yartı litrı – 20 sum tora. Ä räsmi terkälgän iñ arzan araqınıñ bäyäse – 95 sum.
Alsu Qormaş