İke genä tuqıma töre dönya buylap säyäsi ığı-zığı tudıra ala. Berse – äläm, ikençese – möselman xatın-qızlarınıñ kieme. Möslimälär kieme – qaydadır çistalıq häm tıynaqlıq bilgese, anı salıp taşlaw – ireklek häm ezärleklänügä protest bulıp tora.
Könbatış cämğiätlärendä bügenge köndä köntärtibendä zur ber mäsälä tora. Niçek itep fiker belderü ireklege häm integrasiäne ber arbağa salırğa? Möslimälär kiemendä dä bik zur üzgäreşlär buldı. Xicaplar kiyü ämer itelde, annarı alar tıyıldı, annarı – här xatın-qıznıñ qaramağına qaldırıldı. Tarixtan kürengänçä anıñ mäğnäse dä üzgärä bardı, waqıtı waqıtı belän möselman xatın-qızlarnıñ kieme dini bilgelänü genä tügel, ä säyäsi häm sosial mäğnägä dä iä buldı. Qatar Universitetınıñ antropologiä professorı Fädwa äl-Gindi, Newsweek jurnalına birgän äñgämäsendä, "xatın-qızlarğa xicap kiergä quşılsa alar protest belderä, salırğa quşılsa, - alar tağın protest belderä." digän ide.
Baştan ayaqqa qadär törenü – İslam ğädäte tügel
Xatınnarnıñ baştan ayaqqa qadär törenü ğadäte İslam dinennän başlanmağan. İslamğa qadär çorda yuğarı sıynıf ğäräp, Bizans häm Farsı imperiäläre xatınnarı üzlären xäyerçe sıynıftan ayırıp kürsätü öçen çäçlärenä yawlıq bäylägän bulğan. Xatın-qızlarnı ğına tügel, irlärne dä tıynaqlıqqa çaqırğan Qor''ändä möslimälär törenep yörergä tieş, digän süzlär yuq. Qazandağı änilär mäçete imamı Şäwkät xäzrät Äbübäkerev:
"Nur" süräsendä Allahı Täğälä xatın-qızlarğa ğäwrät cirlären qaplasınnar häm üzläreneñ ğäwrät cirlären açmasınnar digän. Häm dä 31 ayättä alar üzläreneñ kükräklären qaplasınnar dielä. Ämma irlärenä, ätilärenä, ir tuğannarına häm xatın-qızlar arasında ğäwrätlären açsalar da bula. Xatın-qızlarnıñ ğäwrätläre ike törle bula."
Qor''änne rus telenä tärcemä itkän Valeriya Poroxova, täfsilleräk mäğlümat birä:
"Anda möhim ber äyber yazılğan – kükräkläregezne qaplağız, dip. Yağni ir-atlarnıñ censi qızıqsınuın cälep itmäs öçen, qaysı cirlärne qaplarğa dip yazılğan anda."
İslam ber ük waqıtta maturlıqqa çaqıra, di Poroxova:
"Yalğışmasam, 30 sürädä, matur itep kienegez, mäçetkä barğanda märcännär tağıp barığız, dielgän. Alla maturlıqnı yarata. Qor''ändä kiemneñ maturlığı mäsäläsendä çikläw yuq."
Söğüd Ğäräpstanğa da xatınnarnıñ qaradan kienüe 18nçe ğasırda ğına kilep citkän. Töbäktä xakimiätne söğüdi ğailäse üz qulına alğaç, şeix Möxämmäd binm Abdul Wahhab ruxi yulbaşçı bulğaç qına, İslam päyğämbäre Möxämmädneñ xatınnarı kigän kiemne böten möslimälär kiergä tieş digän färman çıqqaç qına, söğüd ğäräpstan xatınnarı – küzlären genä qaldırıp qara çadralar kiä başladı. Bügenge köndä alay kienmägän xatın-qızlarnı söğüd ğäräpstan polisiäse qulğa ala ala.
Kiläse atnada sişämbe könne Azatlıq dulqınnarında bu söyläşüne däwam itäçäkbez.
Alsu Qormaş
Könbatış cämğiätlärendä bügenge köndä köntärtibendä zur ber mäsälä tora. Niçek itep fiker belderü ireklege häm integrasiäne ber arbağa salırğa? Möslimälär kiemendä dä bik zur üzgäreşlär buldı. Xicaplar kiyü ämer itelde, annarı alar tıyıldı, annarı – här xatın-qıznıñ qaramağına qaldırıldı. Tarixtan kürengänçä anıñ mäğnäse dä üzgärä bardı, waqıtı waqıtı belän möselman xatın-qızlarnıñ kieme dini bilgelänü genä tügel, ä säyäsi häm sosial mäğnägä dä iä buldı. Qatar Universitetınıñ antropologiä professorı Fädwa äl-Gindi, Newsweek jurnalına birgän äñgämäsendä, "xatın-qızlarğa xicap kiergä quşılsa alar protest belderä, salırğa quşılsa, - alar tağın protest belderä." digän ide.
Baştan ayaqqa qadär törenü – İslam ğädäte tügel
Xatınnarnıñ baştan ayaqqa qadär törenü ğadäte İslam dinennän başlanmağan. İslamğa qadär çorda yuğarı sıynıf ğäräp, Bizans häm Farsı imperiäläre xatınnarı üzlären xäyerçe sıynıftan ayırıp kürsätü öçen çäçlärenä yawlıq bäylägän bulğan. Xatın-qızlarnı ğına tügel, irlärne dä tıynaqlıqqa çaqırğan Qor''ändä möslimälär törenep yörergä tieş, digän süzlär yuq. Qazandağı änilär mäçete imamı Şäwkät xäzrät Äbübäkerev:
"Nur" süräsendä Allahı Täğälä xatın-qızlarğa ğäwrät cirlären qaplasınnar häm üzläreneñ ğäwrät cirlären açmasınnar digän. Häm dä 31 ayättä alar üzläreneñ kükräklären qaplasınnar dielä. Ämma irlärenä, ätilärenä, ir tuğannarına häm xatın-qızlar arasında ğäwrätlären açsalar da bula. Xatın-qızlarnıñ ğäwrätläre ike törle bula."
Qor''änne rus telenä tärcemä itkän Valeriya Poroxova, täfsilleräk mäğlümat birä:
"Anda möhim ber äyber yazılğan – kükräkläregezne qaplağız, dip. Yağni ir-atlarnıñ censi qızıqsınuın cälep itmäs öçen, qaysı cirlärne qaplarğa dip yazılğan anda."
İslam ber ük waqıtta maturlıqqa çaqıra, di Poroxova:
"Yalğışmasam, 30 sürädä, matur itep kienegez, mäçetkä barğanda märcännär tağıp barığız, dielgän. Alla maturlıqnı yarata. Qor''ändä kiemneñ maturlığı mäsäläsendä çikläw yuq."
Söğüd Ğäräpstanğa da xatınnarnıñ qaradan kienüe 18nçe ğasırda ğına kilep citkän. Töbäktä xakimiätne söğüdi ğailäse üz qulına alğaç, şeix Möxämmäd binm Abdul Wahhab ruxi yulbaşçı bulğaç qına, İslam päyğämbäre Möxämmädneñ xatınnarı kigän kiemne böten möslimälär kiergä tieş digän färman çıqqaç qına, söğüd ğäräpstan xatınnarı – küzlären genä qaldırıp qara çadralar kiä başladı. Bügenge köndä alay kienmägän xatın-qızlarnı söğüd ğäräpstan polisiäse qulğa ala ala.
Kiläse atnada sişämbe könne Azatlıq dulqınnarında bu söyläşüne däwam itäçäkbez.
Alsu Qormaş