Xälennän kilgän här möselman üz ğömerendä ber genä märtäbä bulsa da Xacğa barıp qaytırğa tieş. Xac qılu – İslam dineneñ 5 bağanasınıñ berse. Räsmi mäğlümatlärgä qarağanda, kiçä Söğüd Ğäräpstanğa dönyanıñ törle illärennän million yarım möselman inde kilgän, Söğüd Ğäräpstannıñ üzennän tağın kimendä 600 meñ Xac qılaçaq, bıyıl xacilar sanı 2 million keşedän artaçaq.
Xacilar "ihram" dip atalğan ber törle aq kiemgä kienä, xac qılğanda – sıynıf, mädäniät, däräcä ayırmalıqları bulırğa tieş tügel. Xacğa äzerlek kiçä Mäkkä şähärendä başlandı, bügen möselmannar Mäkkädän 10 çaqrımda urnaşqan Minä üzänenä kilep citte. Tatarstan möftie urınbasarı Wäliulla xäzrät Yakupqa şaltratqanda, Tatarstan xaciları da Minä üzänenä kilep çatırlarğa inde urnaşqan ide:
"Bismillähi-är-räxäni-är-räxim. Bügen bez Tärbiä könendä Minä üzänenä çıqtıq. Palatkalarda urnaşıp bettek. Bötenebezgä urınnar citte, älxämdü-il-lah. Monda 25-28 gradus, bezneñçä cäy dip äytergä bula. Tönlä beraz salqınçaraq. Ämma kübebez Mäkkädä bulğan çaqta yoqlaw qapçıqları, yurğannar belän waqıtında tämin itelde. Şartlar tüzerlek, awırlıqlar bulsa da. Böten üzän çatırlardan tora, alar uramnarğa bülengän. Çatırlarda 10-20-30zar keşe urnaşqan. Här uramda kiosklar, milli aşlar satqan kibetçeklär bar, anı satıp alırğa bula. Çatırlarğa elektr kertelgän, çäy qaynatıp eçergä mömkin."
Yıldan yıl şartlar yaxşıra, awırlıqlar bulsa da, Xacda sabır bulırğa kiräk, di Wäliulla xäzrät:
"Älbättä, salqın tiep, eçläre awırtuçılar buldı. Ämma citdi oçraqlar bulmadı, böten şartlar tudırılğan. Bezneñ İdel-Xac başlıqları wazğiätne küzätep tora, berär problema çıqsa ul şunda uq xäl itelä."
Bügenge tönne xacilar Minä üzänendä uzdıra, comğa, 29 dikäber könne qoyaş çığu belän alar Ğäräfä tawına yul totaçaq. Näq Ğäräfä tawında Möhämmäd päyğämbär 632nçe yıldan üzeneñ soñğı wäğäzen uqığan dip farazlana. Möselmannar bu könne alladan yarlıqaw sorap, doğa qılıp ütkärä. Möselman kalendarendä bu kön – Ğäräfä köne dip atala.
Soñınnan xacilar kire Minä üzänenä qaytıp şaytanğa taş ata, menä bu çarada yıl sayın küpläp keşe taptalıp ülä. Uzğan yıl kimendä 345 keşe häläk bulğan ide. Bıyıl bu urınnar kiñäytelgän, xalıq ağımın küzätü cihazları quyılğan. İminlekne 30 meñgä yaqın polisiä xezmätkäre saqlıy.
Ber törkemdä kilgän xacilar ber bersen yuğaltıp adaşa qalsa da, çaralar küreögän, Wäliulla xäzrät bu xaqta bezgä menä närsälär belderde:
"Terkälü waqıtında maxsus beläzeklär birelä, alar tös belän dä törle kontinentlarğa ayırılalar. Bez qızıl tösle beläzeklär kiäbez. Bez Diniä Nazarätennän maxsus beyjiklar (tanıqlıqlar) yasadıq, anda xaci turında mäğlümat, şulay uq törkem citäkçeseneñ kesä telefonı nomerı kürsätelgän. Ägär dä xaciyıbız yuğaldı ikän, ul berençe oçratqan polisie keşese yäki xezmätkärlärgä möräcäğät itä, alar kesä telefonın cıya, citäkçebez şul keşene kilep ala."
Yuğalu häm adaşudan qala, mäsxäbara qarşılıqlar qurqınıçı da bar. Bıyıl Ğiraqtağı sönnilär häm şığılar, fälestindäge fraksiälär arasında bäreleşlär arttı.
Söğüd Ğäräpstannıñ Xac komitetın citäklägän ilneñ eçke eşlär ministrı şaxzadä Nayif bin Ğäbdel äl-Äziz, iminlek köçläre här törle tärtipsezlek omtılışın buldırmas öçen böten çaralarnı küräçäk, dip belderde.
17 yıl eçendä Xac waqıtında bik küp borçulı waqiğalar da buldı, 1990nçı yılda meñ yarım keşe taptalıp , Minädä çatırlar şähärçegendä çıqqan yanğında 340 keşe yanıp ülgän ide. Şulay uq esselekkä çıdıy almıyça, bigräk tä olı yäştäge keşelär wafat bula. Xac komitetı xäbär itüençä, bıyıl inde 200 keşe ülgän. 21 xaci xastaxanägä salınğan, Xac urınnarında 9 meñ yarım tabip eşli.
Barlıq şartların ütäp başqarılğan Xacdan soñ – möselman keşeseneñ böten ğönahlardan arına, dip sanala.
Xac ğämäle Qorban bäyräme belän tämamlana, bıyıl ğäyet 31 dikäbergä turı kilä.
Alsu Qormaş
"Bismillähi-är-räxäni-är-räxim. Bügen bez Tärbiä könendä Minä üzänenä çıqtıq. Palatkalarda urnaşıp bettek. Bötenebezgä urınnar citte, älxämdü-il-lah. Monda 25-28 gradus, bezneñçä cäy dip äytergä bula. Tönlä beraz salqınçaraq. Ämma kübebez Mäkkädä bulğan çaqta yoqlaw qapçıqları, yurğannar belän waqıtında tämin itelde. Şartlar tüzerlek, awırlıqlar bulsa da. Böten üzän çatırlardan tora, alar uramnarğa bülengän. Çatırlarda 10-20-30zar keşe urnaşqan. Här uramda kiosklar, milli aşlar satqan kibetçeklär bar, anı satıp alırğa bula. Çatırlarğa elektr kertelgän, çäy qaynatıp eçergä mömkin."
Yıldan yıl şartlar yaxşıra, awırlıqlar bulsa da, Xacda sabır bulırğa kiräk, di Wäliulla xäzrät:
"Älbättä, salqın tiep, eçläre awırtuçılar buldı. Ämma citdi oçraqlar bulmadı, böten şartlar tudırılğan. Bezneñ İdel-Xac başlıqları wazğiätne küzätep tora, berär problema çıqsa ul şunda uq xäl itelä."
Bügenge tönne xacilar Minä üzänendä uzdıra, comğa, 29 dikäber könne qoyaş çığu belän alar Ğäräfä tawına yul totaçaq. Näq Ğäräfä tawında Möhämmäd päyğämbär 632nçe yıldan üzeneñ soñğı wäğäzen uqığan dip farazlana. Möselmannar bu könne alladan yarlıqaw sorap, doğa qılıp ütkärä. Möselman kalendarendä bu kön – Ğäräfä köne dip atala.
Soñınnan xacilar kire Minä üzänenä qaytıp şaytanğa taş ata, menä bu çarada yıl sayın küpläp keşe taptalıp ülä. Uzğan yıl kimendä 345 keşe häläk bulğan ide. Bıyıl bu urınnar kiñäytelgän, xalıq ağımın küzätü cihazları quyılğan. İminlekne 30 meñgä yaqın polisiä xezmätkäre saqlıy.
Ber törkemdä kilgän xacilar ber bersen yuğaltıp adaşa qalsa da, çaralar küreögän, Wäliulla xäzrät bu xaqta bezgä menä närsälär belderde:
"Terkälü waqıtında maxsus beläzeklär birelä, alar tös belän dä törle kontinentlarğa ayırılalar. Bez qızıl tösle beläzeklär kiäbez. Bez Diniä Nazarätennän maxsus beyjiklar (tanıqlıqlar) yasadıq, anda xaci turında mäğlümat, şulay uq törkem citäkçeseneñ kesä telefonı nomerı kürsätelgän. Ägär dä xaciyıbız yuğaldı ikän, ul berençe oçratqan polisie keşese yäki xezmätkärlärgä möräcäğät itä, alar kesä telefonın cıya, citäkçebez şul keşene kilep ala."
Yuğalu häm adaşudan qala, mäsxäbara qarşılıqlar qurqınıçı da bar. Bıyıl Ğiraqtağı sönnilär häm şığılar, fälestindäge fraksiälär arasında bäreleşlär arttı.
Söğüd Ğäräpstannıñ Xac komitetın citäklägän ilneñ eçke eşlär ministrı şaxzadä Nayif bin Ğäbdel äl-Äziz, iminlek köçläre här törle tärtipsezlek omtılışın buldırmas öçen böten çaralarnı küräçäk, dip belderde.
17 yıl eçendä Xac waqıtında bik küp borçulı waqiğalar da buldı, 1990nçı yılda meñ yarım keşe taptalıp , Minädä çatırlar şähärçegendä çıqqan yanğında 340 keşe yanıp ülgän ide. Şulay uq esselekkä çıdıy almıyça, bigräk tä olı yäştäge keşelär wafat bula. Xac komitetı xäbär itüençä, bıyıl inde 200 keşe ülgän. 21 xaci xastaxanägä salınğan, Xac urınnarında 9 meñ yarım tabip eşli.
Barlıq şartların ütäp başqarılğan Xacdan soñ – möselman keşeseneñ böten ğönahlardan arına, dip sanala.
Xac ğämäle Qorban bäyräme belän tämamlana, bıyıl ğäyet 31 dikäbergä turı kilä.
Alsu Qormaş