Ägär qarar birü mömkinçelege Freedom Housega birelsä ide, AQŞ xökümäten dönyanıñ demokratiäne yaqlaw tırışlıqları öçen qaya kübräk igrtibarın arttıruın telär idegez?
Repressiä bulğan cämğiätlärgä, basımnı arttırğannarğa qarşı köräş öçen keşe xoquqları aktivistları häm xökümättän bäysez oyışmalarnı yaqlaw bik möhim dip sanim. Çönki şul wazifadağı keşelär, xällärne üzgärtä alırlıq bu xäräkätneñ ber öleşen täşkil itä.
AQŞnıñ bu eştäge yünäleşe qaya taba kübräk tartıla? Misal öçen alar yuristlar belän eşli, älbättä qanun çığaruçı organnar häm keşelär belän eşläw küpkä otışlıraqtır. Xaqimiättäge mäsälälärgä qarap, bu üzgärä ala. Bolar älbättä ışanıçlı, läkin bu äle wazğiätneñ barıtik ber öleşengenä sürätle.
Sezneñ xisabda, AQŞnıñ kübräk iğtibarın elekke sovet illärenä, ayırım alganda Rusiädä artıru keräklege belderelgän. Bu xaqta kübräk äytalmassızmı?
Prezident Vladimir Putinnıñ hiç çiksez bäysez awazlarnı bastıruın däwam itüe küzätelä. Xökümätkä bäyle bulmağan oyışmalarnı häm başqa törle çaralanı çikläwlär däwam itä, şunın belän bergä oppozitsia partilärenä bulğan basım artuı näticäsendä alarnıñ tawışları könnän kön kimi. Bezneñ uylawıbızça, bu xällärneñ yaxşıruına kitermi.
Freedom Housenıñ elekke sovet illärendä ayırım problemalar kürenäme?
Üzbäkstanda mäsälän, keşe xoquqları aktivistı, jurnalist Ümidä Niyazova, ğinvarnıñ urtalarınnan birle küzätü astında. 30 yılğa törmäğä utırtulı qurqınıçı yaniy. Anı qanunsız çikne uzuda häm qanunsız ädäbiät yazuda gayeplilär, gadättä yazu digäne keşe xoquqları dokumentları. Häm başqa gayepläw säbäbläre dä şuña oxşaş. Nigezdä ul keşe xoquqları aktivistı häm anıñ qulğa alınuı da bu xäräkättä eşe öçender dip uylibız. Anın wazgiyätendä ber keşegä bik küp närsä keräk bula ala. Bütän şundiy keşelär bulmas öçen älbättä bezgä eşlise eş küp, bu keşelär bezneñ yaqlawıbızga moxtac. Bu yaqlawlar yä finans yaqtan yä isä başqa törle bula ala.
AQŞ xäkümäte xäzergäçä Niyazovanı yaqladımı?
Uylawımça törle möddätlär däwamında yaqladı. Niyazovanıñ xalıqara keşe xoquqları törkemnäre belän eşlägäne mäğlüm. Keräkkän waqıtta, şul keşe xoquqları aktivistläre belän eş itär öçen xökümät däräcäsendä nindider ber tärtebe bar mı yuq mı belmim. Keräkkän waqıtta keşe xoquqları aktivistläre belän eşlägändä qaysı ber mömkinçelek bulsa da bu yaqlaw qanunınnañ ällä ni yıraqqa kitmi. Ägär Niyazovanıñ xälenä citärlek iğtibar bulsa, keşe xoquqları aktivistların yaqlaw öçen törle çaralarda xökümättän kübräk añlayışlı buluın kötär idek.
Xäzergäçä, demokratianı tanıtu programmasına AQŞ xökümäteneñ bülergä niätlängän budjetı turında kübräk söyläştek Bu budjettä uñay adımnar bulmadımı?
Ğomum alğanda äye, bez dönyada demokratiäne cäyelderü eşendä üseşlär bulğanın küräbez. Bu bik äybät, qaysı töbäklärdä artuın küräbez, tik bu täraqqiät elekke sovet illärendä bik üsmi. Tulayım alğanda, äyter idem, misal öçen Urta aziağa igtibar birelmi, birelgän igtibarda kimi bara. Kavkazlarda mäsälän gadättä Ärmänstannañ kübräk Azerbaycanğa häm Gruziä aqça bülep birergä soriybız. Ukrainanı da onıtmağız dip äytäbez. Här ildä wazğiät üzgäçä. Üzbekstanda aktivistların yuğaltu bulğan kebek, Rusiädä säyäse problemalar bar. Demokratiädä küpkä uñışlı bulğan dip kürengän illär, Gruziä häm Ukraina dip isäblänsä dä, minem uylawımça äle alarda yaqlawğa möxtac.
Repressiä bulğan cämğiätlärgä, basımnı arttırğannarğa qarşı köräş öçen keşe xoquqları aktivistları häm xökümättän bäysez oyışmalarnı yaqlaw bik möhim dip sanim. Çönki şul wazifadağı keşelär, xällärne üzgärtä alırlıq bu xäräkätneñ ber öleşen täşkil itä.
AQŞnıñ bu eştäge yünäleşe qaya taba kübräk tartıla? Misal öçen alar yuristlar belän eşli, älbättä qanun çığaruçı organnar häm keşelär belän eşläw küpkä otışlıraqtır. Xaqimiättäge mäsälälärgä qarap, bu üzgärä ala. Bolar älbättä ışanıçlı, läkin bu äle wazğiätneñ barıtik ber öleşengenä sürätle.
Sezneñ xisabda, AQŞnıñ kübräk iğtibarın elekke sovet illärenä, ayırım alganda Rusiädä artıru keräklege belderelgän. Bu xaqta kübräk äytalmassızmı?
Prezident Vladimir Putinnıñ hiç çiksez bäysez awazlarnı bastıruın däwam itüe küzätelä. Xökümätkä bäyle bulmağan oyışmalarnı häm başqa törle çaralanı çikläwlär däwam itä, şunın belän bergä oppozitsia partilärenä bulğan basım artuı näticäsendä alarnıñ tawışları könnän kön kimi. Bezneñ uylawıbızça, bu xällärneñ yaxşıruına kitermi.
Freedom Housenıñ elekke sovet illärendä ayırım problemalar kürenäme?
Üzbäkstanda mäsälän, keşe xoquqları aktivistı, jurnalist Ümidä Niyazova, ğinvarnıñ urtalarınnan birle küzätü astında. 30 yılğa törmäğä utırtulı qurqınıçı yaniy. Anı qanunsız çikne uzuda häm qanunsız ädäbiät yazuda gayeplilär, gadättä yazu digäne keşe xoquqları dokumentları. Häm başqa gayepläw säbäbläre dä şuña oxşaş. Nigezdä ul keşe xoquqları aktivistı häm anıñ qulğa alınuı da bu xäräkättä eşe öçender dip uylibız. Anın wazgiyätendä ber keşegä bik küp närsä keräk bula ala. Bütän şundiy keşelär bulmas öçen älbättä bezgä eşlise eş küp, bu keşelär bezneñ yaqlawıbızga moxtac. Bu yaqlawlar yä finans yaqtan yä isä başqa törle bula ala.
AQŞ xäkümäte xäzergäçä Niyazovanı yaqladımı?
Uylawımça törle möddätlär däwamında yaqladı. Niyazovanıñ xalıqara keşe xoquqları törkemnäre belän eşlägäne mäğlüm. Keräkkän waqıtta, şul keşe xoquqları aktivistläre belän eş itär öçen xökümät däräcäsendä nindider ber tärtebe bar mı yuq mı belmim. Keräkkän waqıtta keşe xoquqları aktivistläre belän eşlägändä qaysı ber mömkinçelek bulsa da bu yaqlaw qanunınnañ ällä ni yıraqqa kitmi. Ägär Niyazovanıñ xälenä citärlek iğtibar bulsa, keşe xoquqları aktivistların yaqlaw öçen törle çaralarda xökümättän kübräk añlayışlı buluın kötär idek.
Xäzergäçä, demokratianı tanıtu programmasına AQŞ xökümäteneñ bülergä niätlängän budjetı turında kübräk söyläştek Bu budjettä uñay adımnar bulmadımı?
Ğomum alğanda äye, bez dönyada demokratiäne cäyelderü eşendä üseşlär bulğanın küräbez. Bu bik äybät, qaysı töbäklärdä artuın küräbez, tik bu täraqqiät elekke sovet illärendä bik üsmi. Tulayım alğanda, äyter idem, misal öçen Urta aziağa igtibar birelmi, birelgän igtibarda kimi bara. Kavkazlarda mäsälän gadättä Ärmänstannañ kübräk Azerbaycanğa häm Gruziä aqça bülep birergä soriybız. Ukrainanı da onıtmağız dip äytäbez. Här ildä wazğiät üzgäçä. Üzbekstanda aktivistların yuğaltu bulğan kebek, Rusiädä säyäse problemalar bar. Demokratiädä küpkä uñışlı bulğan dip kürengän illär, Gruziä häm Ukraina dip isäblänsä dä, minem uylawımça äle alarda yaqlawğa möxtac.