Şuşı atna axırında Rusiä prezidentı Vladimir Putin çaqıruı belän Mäskäwgä Fälästin Üzidaräseneñ yaña citäkçelege sıyfatında Hamas xäräkäte wäkilläre kilä. Räsmi Mäskäw Könbatış belän Yaqın Könçığış arasında aradaşçı bulırğa omtıla. Berük waqıtta Rusiäneñ üzendä möselman törkemnärenä basım arta. Şuşı ike täräqqiätne niçek berläşterep bula, digän soraw belän radiobız xäbärçese Julie Corwin ozaq yıllar Quşma Ştatlarda sovet belgeçe bulğan, xäzer Tallinn universitetı möğällime Paul Goble''ğa möräcäğät itte.
JC: Waşingtonda ütkän söyläşüdä sez Rusiädä möselmannarğa qarata tiskäre mönäsäbät turında söylädegez. Xäzer räsmi Mäskäw üzenä Hamas wäkillären çaqıra. Şuşı qarşılıqnı sez niçek añlatasız?
PG: Mäskäwneñ Hämäskä mönäsäbäten Rusiäneñ ozaq yıllar däwam itkän Yaqın Könçığışnı bülgäläw, Amerikanıñ yoğıntısın kimetü säyäsäte belän añlatıp bula. Minemçä, Hämäs belän niçek eş itergä häm ildäge möselmannar belän nişlärgä ikänen Rusiädä törle keşelär xäl itä. Rusiä xökümätendä säyäsät bilgeläwçe törle törkemnär bar, anıñ säyäsätendä ezleklelek ezläw xata bulır ide.
JC: Rusiädä möselman törkemnärenä bulğan basım turında Hämäs wäkilläre belä dip uylıysızmı?
PG: Minemçä, Hämäs wäkilläre bu turıda yaxşı belä, bu bar möselman dönyasına mäglüm. Minemçä, Hämäs bolay uylıy: Mäskäwneñ İslamğa qaraşı tiskäre, läkin xäzer ul bezgä yärdäm itä. Möselman dönyası bit bik nıq çuar. Hämäs citäkçelege dini bulsa da, anda dönyawi keşelär küp. Yağni alar fäqät dinnän çığıp ğına eş itä digän süz tügel.
JC: Sez Rusiädä möselmannarğa bulğan basım bu cäydä qayber töbäklärdä, şul uq Çallıda, köç qullanuğa kiterä ala digän faraz äyttegez, monı närsädän çığıp äytäsez?
PG: Küñelne borçığan närsälär baytaq – militsiäneñ eşçänlege, möselmannarğa qarata psixologik basım, yalğan dälillär ezläw – mondıy närsälär xalıqnıñ açuın çığara. İdel buyında yäşägän möselmannar, tatarlar, başqortlar, ğädättägeçä, moña tüzemlek kürsäter dip sanala. Tik, bilgele ber däräcägä citkännän soñ, alarnıñ da sabırlığı betergä mömkin?
JC: Sez telgä alğan salmaq qaraştağı möselmannar, cäditçelär belän Könbatış niçek itep dialog urnaşıtıra ala?
PG: Yewropa Şurası keşe xoquqları komissarı Alvaro Gil-Roblesnıñ eşçänlege, Yewropanıñ İslam belgeçläre belän Qazan wäkilläre arasında söyläşülär oyıştıruı – bik faydalı närsä. Minemçä, andıy närsälär kübräk bulırğa tieş. Häm dä möselmannarnıñ da törlese bulğanın añlatu bik möxim. Rusiädä häm başqa urınnarda İslamğa qarata bulğan basım arqasında salmaq qaraştağılar terrorçılar qulına barıp elägä. Şuña kürä, ekstremistlarnı ayırırğa kiräk, monıñ öçen salmaq qaraştağılarnı tabıp kürsätergä kiräk?
/ağ
PG: Mäskäwneñ Hämäskä mönäsäbäten Rusiäneñ ozaq yıllar däwam itkän Yaqın Könçığışnı bülgäläw, Amerikanıñ yoğıntısın kimetü säyäsäte belän añlatıp bula. Minemçä, Hämäs belän niçek eş itergä häm ildäge möselmannar belän nişlärgä ikänen Rusiädä törle keşelär xäl itä. Rusiä xökümätendä säyäsät bilgeläwçe törle törkemnär bar, anıñ säyäsätendä ezleklelek ezläw xata bulır ide.
JC: Rusiädä möselman törkemnärenä bulğan basım turında Hämäs wäkilläre belä dip uylıysızmı?
PG: Minemçä, Hämäs wäkilläre bu turıda yaxşı belä, bu bar möselman dönyasına mäglüm. Minemçä, Hämäs bolay uylıy: Mäskäwneñ İslamğa qaraşı tiskäre, läkin xäzer ul bezgä yärdäm itä. Möselman dönyası bit bik nıq çuar. Hämäs citäkçelege dini bulsa da, anda dönyawi keşelär küp. Yağni alar fäqät dinnän çığıp ğına eş itä digän süz tügel.
JC: Sez Rusiädä möselmannarğa bulğan basım bu cäydä qayber töbäklärdä, şul uq Çallıda, köç qullanuğa kiterä ala digän faraz äyttegez, monı närsädän çığıp äytäsez?
PG: Küñelne borçığan närsälär baytaq – militsiäneñ eşçänlege, möselmannarğa qarata psixologik basım, yalğan dälillär ezläw – mondıy närsälär xalıqnıñ açuın çığara. İdel buyında yäşägän möselmannar, tatarlar, başqortlar, ğädättägeçä, moña tüzemlek kürsäter dip sanala. Tik, bilgele ber däräcägä citkännän soñ, alarnıñ da sabırlığı betergä mömkin?
JC: Sez telgä alğan salmaq qaraştağı möselmannar, cäditçelär belän Könbatış niçek itep dialog urnaşıtıra ala?
PG: Yewropa Şurası keşe xoquqları komissarı Alvaro Gil-Roblesnıñ eşçänlege, Yewropanıñ İslam belgeçläre belän Qazan wäkilläre arasında söyläşülär oyıştıruı – bik faydalı närsä. Minemçä, andıy närsälär kübräk bulırğa tieş. Häm dä möselmannarnıñ da törlese bulğanın añlatu bik möxim. Rusiädä häm başqa urınnarda İslamğa qarata bulğan basım arqasında salmaq qaraştağılar terrorçılar qulına barıp elägä. Şuña kürä, ekstremistlarnı ayırırğa kiräk, monıñ öçen salmaq qaraştağılarnı tabıp kürsätergä kiräk?
/ağ