Irannıñ atom programması tiräsendäge kierenkelek bu atnada tağın da arttı, xörmätle tıñlawçılar. Xalıqara atom idaräse İran mäsäläsen BMOnıñ İminlek Şurası köntärtibenä quyırğa qarar itte. AQŞ häm İran räsmiläre wazğiätneñ ni qädär citdi buluına basım yasıy, atom idaräse başlığı Möhämmäd äl-Baradei tınıçlıq saqlarğa çaqıra.
AQŞ däwlät sekretareneñ säyäsi mäsälälärdäge urınbasarı Nicholas Burns, İran turıdan turı Amerikanıñ mänfäğätlärenä ziyan kiterä, dide. İrannıñ milli iminlek räsmie Cäwäd Vaeedi, İran AQŞ häm anıñ berektäşlärenä ziyan kiterä ala, dip belderde.
İke yaqtan bulğan şundıy mönäsäbät Xalıqara Atom İdaräseneñ xisabınnan soñ tağın da qırıslaştı. İdarä räise Möhämmäd äl-Baradei citäkçelegendä äzerlängän xisapta, İran mäğlümat birmäw, atom qoralın citeşterü eşçänlegen yañartu häm uran bayıtunı tuqtatmawda ğäyeplänä.
Çärşämbe, 8 mart könne AQŞ wäkillär palatasınıñ Xalıqara mönäsäbätlär komitetı utırışında Burns borçılular turında basım yasap äytte:
"İran açıqça atom qoralına iä bulırğa tırışa. Min uzğan yıl bu mäsälädä Yevropa häm Yaqın Könçığışqa 11 säfär qıldım. Rusiä, qıtaylar, hindlar, yevropalılar belän bu xaqta niçä yöz tapqır söyläştem. Ber genä keşe, ber genä xökümätneñ wäkile – İrannıñ atom qoralı citeşterergä tırışuına şik beldermäde."
Burns, İminlek Şurasınıñ kiläse düşämbe, 13 mart könne ütäçäk utırışında bu xaqta citdi söyläşülär bulaçağına ışına. AQŞ İranğa basımnı arttru turında uylana, dide Burns, ämma bu xaqta añlatıbraq söylämäde. Şul uq komitet utırışında Däwlät Sekretareneñ tağın ber urınbasarı Robert Joseph, prezident George Bushnıñ, İran ber niçek tä atom qoralına iä bulırğa tieş tügel, digän süzlären iskä töşerde.
Qayber Yevropa däwlätläre häm İminlek Şurasınıñ daimi äğzase Rusiä, İran mäsäläsendä AQŞ fikere belän tulısınça riza tügel. Rusiä tışqı eşlär ministrı Sergei Lavrov, New Yorkta BMO baş fatirında, çikläwlär kertü – nizaqnı çişergä yärdäm itmiäçäk, dip belderde:
"Nizaqqa xärbi çişeleş bula almıy. Bu fikerne, tışqı eşlär ministrlarınıñ belderülärennän kürengänçä, Britaniä häm Germaniä dä yaqlıy, häm şulay uq çikläwlär kertüneñ dä nizaqnı çişüdä uñışlı buluına tarixta dälillär yuq."
Tışqı eşlär ministrları, veto xoquqına iä bulğan Mäskäw, Waşingtonnıñ İranğa sanksiälär kertü täqdimenä tiz genä riza bulmas dip farazlıy. Xalıqara Atom İdaräse İrannıñ atom programmasın küzätü mömkinlegenä iä bulıp qalırğa tieş. BMOsı İranğa qarata çaralar turında uylağanda, menä şunı küz aldında totırğa tieş, dide Rusiä tışqı eşlär ministrı Lavrov. Bu dönyada atom qoralın cäyeldermäw kileşüeneñ ütälüe öçen möhim. Atom qoralın cäyeldermäw kileşüeneñ ütäleşe turında AQŞ ta borçıla. Xalıqara mönäsäbätlär komitetında çığıp kilgän Henry Hyde basması yazuınça, atom qoralına iä bulğan İran soñınnan dönyada iñ küp neft çığarğan ğäräp illärenä basım yasıy alaçaq. Bu üz çiratında äytik Söğüd Ğäräpstannı atom qoralın buldıru niätenä kiterä alaçaq, dip yaza gazet.
İran prezidentı Mähmüd Äxmädinejad, İranğa qarşı bilgelänäçäk nindi dä bulsa cäza – üze belän könbatışqa qarşı kübräk cafa kiteräçäk. Milli İminlek räsmie Vaeedi, ägär dä Waşington – "cafa çigü" yulın saylağan ikän – däwam itsen, häm näticäsen üze kürsen, dide.
Nindi cafa çigü häm awırlıqlar turında süz bara dip sorarsız? Närsä belän yanıñ İran AQŞqa? Belgeçlär 3 ölkäne atağan.
1.Neft. İran dönyada iñ küp neft çığaruçı illärneñ berse. Xällär naçarğa kitsä ul neft torbaların yabıp, bazarda neft häm başqa çimalğa bäyälärneñ üsüenä kiterep iqtisadqa täsir itä ala.
2.Ğiraq. Ğiraqnıñ kürşese bulğan İran anda AQŞnıñ tınıçlıq urnaştıru eşenä nıq qına qomaçawlıy ala. Küpçelek şiği möselmannarı yäşägän İrannıñ Ğiraqtağı şiğilärgä täsir itü köçe ğäyät zur.
3.Fälestinnär. Fälestinnärneñ suğışçan törkmnäreneñ kübese belän Tähran yaxşı mönäsäbättä tora, häm İzrailgä qarşı bulğan terror oyışmalarına da İrannıñ täsire bula ala.
İran parlamentınıñ barlıq 195 äğzase – ägär dä İran mäsäläse İminlek Şurasında qaralsa, Xalıqara Atom İdaräse belän xezmättäşlekne tuqtatu öçen tawış birde.
alsu qormaş
İke yaqtan bulğan şundıy mönäsäbät Xalıqara Atom İdaräseneñ xisabınnan soñ tağın da qırıslaştı. İdarä räise Möhämmäd äl-Baradei citäkçelegendä äzerlängän xisapta, İran mäğlümat birmäw, atom qoralın citeşterü eşçänlegen yañartu häm uran bayıtunı tuqtatmawda ğäyeplänä.
Çärşämbe, 8 mart könne AQŞ wäkillär palatasınıñ Xalıqara mönäsäbätlär komitetı utırışında Burns borçılular turında basım yasap äytte:
"İran açıqça atom qoralına iä bulırğa tırışa. Min uzğan yıl bu mäsälädä Yevropa häm Yaqın Könçığışqa 11 säfär qıldım. Rusiä, qıtaylar, hindlar, yevropalılar belän bu xaqta niçä yöz tapqır söyläştem. Ber genä keşe, ber genä xökümätneñ wäkile – İrannıñ atom qoralı citeşterergä tırışuına şik beldermäde."
Burns, İminlek Şurasınıñ kiläse düşämbe, 13 mart könne ütäçäk utırışında bu xaqta citdi söyläşülär bulaçağına ışına. AQŞ İranğa basımnı arttru turında uylana, dide Burns, ämma bu xaqta añlatıbraq söylämäde. Şul uq komitet utırışında Däwlät Sekretareneñ tağın ber urınbasarı Robert Joseph, prezident George Bushnıñ, İran ber niçek tä atom qoralına iä bulırğa tieş tügel, digän süzlären iskä töşerde.
Qayber Yevropa däwlätläre häm İminlek Şurasınıñ daimi äğzase Rusiä, İran mäsäläsendä AQŞ fikere belän tulısınça riza tügel. Rusiä tışqı eşlär ministrı Sergei Lavrov, New Yorkta BMO baş fatirında, çikläwlär kertü – nizaqnı çişergä yärdäm itmiäçäk, dip belderde:
"Nizaqqa xärbi çişeleş bula almıy. Bu fikerne, tışqı eşlär ministrlarınıñ belderülärennän kürengänçä, Britaniä häm Germaniä dä yaqlıy, häm şulay uq çikläwlär kertüneñ dä nizaqnı çişüdä uñışlı buluına tarixta dälillär yuq."
Tışqı eşlär ministrları, veto xoquqına iä bulğan Mäskäw, Waşingtonnıñ İranğa sanksiälär kertü täqdimenä tiz genä riza bulmas dip farazlıy. Xalıqara Atom İdaräse İrannıñ atom programmasın küzätü mömkinlegenä iä bulıp qalırğa tieş. BMOsı İranğa qarata çaralar turında uylağanda, menä şunı küz aldında totırğa tieş, dide Rusiä tışqı eşlär ministrı Lavrov. Bu dönyada atom qoralın cäyeldermäw kileşüeneñ ütälüe öçen möhim. Atom qoralın cäyeldermäw kileşüeneñ ütäleşe turında AQŞ ta borçıla. Xalıqara mönäsäbätlär komitetında çığıp kilgän Henry Hyde basması yazuınça, atom qoralına iä bulğan İran soñınnan dönyada iñ küp neft çığarğan ğäräp illärenä basım yasıy alaçaq. Bu üz çiratında äytik Söğüd Ğäräpstannı atom qoralın buldıru niätenä kiterä alaçaq, dip yaza gazet.
İran prezidentı Mähmüd Äxmädinejad, İranğa qarşı bilgelänäçäk nindi dä bulsa cäza – üze belän könbatışqa qarşı kübräk cafa kiteräçäk. Milli İminlek räsmie Vaeedi, ägär dä Waşington – "cafa çigü" yulın saylağan ikän – däwam itsen, häm näticäsen üze kürsen, dide.
Nindi cafa çigü häm awırlıqlar turında süz bara dip sorarsız? Närsä belän yanıñ İran AQŞqa? Belgeçlär 3 ölkäne atağan.
1.Neft. İran dönyada iñ küp neft çığaruçı illärneñ berse. Xällär naçarğa kitsä ul neft torbaların yabıp, bazarda neft häm başqa çimalğa bäyälärneñ üsüenä kiterep iqtisadqa täsir itä ala.
2.Ğiraq. Ğiraqnıñ kürşese bulğan İran anda AQŞnıñ tınıçlıq urnaştıru eşenä nıq qına qomaçawlıy ala. Küpçelek şiği möselmannarı yäşägän İrannıñ Ğiraqtağı şiğilärgä täsir itü köçe ğäyät zur.
3.Fälestinnär. Fälestinnärneñ suğışçan törkmnäreneñ kübese belän Tähran yaxşı mönäsäbättä tora, häm İzrailgä qarşı bulğan terror oyışmalarına da İrannıñ täsire bula ala.
İran parlamentınıñ barlıq 195 äğzase – ägär dä İran mäsäläse İminlek Şurasında qaralsa, Xalıqara Atom İdaräse belän xezmättäşlekne tuqtatu öçen tawış birde.
alsu qormaş