Bu könnärdä Yekaterinburg şähärendä Rusiäneñ Aziä öleşe möselmannarınıñ III qorıltayı bulıp uzdı. Biredä Ural tawlarınnan Tın okeanğa qädär bulğan barlıq möselman cämğiätläre citäkçeläre, qazıylar, imamnar, möxtäsiblär qatnaştı. Qorıltaynıñ däräcäle qunaqları bulıp Rusiä möftilär şurası räise Rawil Gaynetdin, Rusiä möselmannarınıñ Üzäk diniä idäräse citäkçese Tälğät Tacetdin häm başqa töbäklärneñ möftiläre çaqırılğan ide. Rusiäneñ Aziä öleşe möselmannarı diniä idäräse möftie Näfiğulla Aşirov äytüençä, bu yuğarı qunaqlar barısı da çaqırunı qabul itkännär. Ämma möfti xäzrät Tälğät Tacetdin, üze kilä almıyça, berençe urınbasarın, Çuaşstan Respublikası möftie Älbir xäzrät Krganovnı cibärgän. Möfti xäzrät Rawil Gaynetdinneñ çit ildä eşlekle säfärdä buluı säbäple, qorıltayda anıñ berençe urınbasarı Xaris xäzrät Säwbänov qatnaştı.
Qorıltaynı Rusiä islam mädäni üzäge prezidentı Abdul-Waxid Niazov alıp barlı. Zur cıyılış Rusiä möselmannarınıñ Aziä öleşe diniä idäräse möftie Näfiğulla Aşirovnıñ soñğı biş yıl eçendä başqarılğan eşlärgä xisap totu häm aldağı könnärdäge eş yunäleşlären bilgeläw turındağı zur eçtälekle dokladı belän başlanıp kitte. Möfti xäzrät üzeneñ çığışında bügenge çaranıñ tarixi ähämiätkä iä buluın assızıqladı. Bu cıyılış konsolidatsiä, Rusiä möselmannarınıñ berläşüe, ike diniä idarä arasında un yıldan artıqqa suzılğan añlaşılmawçılıqnı beterü belän tarixqa kerep qalaçaq, dide ul. Näfiğulla xäzrät süzlärençä, ike arada ozaqqa suzılğan qarşılıqnı “taza bulmağan konkurentsiä” dip atarğa buladır. Här yaq izge eşkä xezmät itsä dä, ber-berebezneñ eşenä uñay bäha birä belmädek, ä xäzer mönäsäbätlärne yaña basqıçqa kütärer waqıt citte, dide ul. Bu fikerne möfti xäzrät Tälğät Tacetdinnıñ berençe urınbasarı Älbir xäzrät Krganov ta xupladı.
Rusiäneñ Üzäk diniä idäräse citäkçeläre berläşügä niçek qarıy häm anıñ ähämiäten nidä kürä, digän sorawğa Älbir xäzrät bolay dip cawap birde: “Bez moña bik uñay qarıybız, küptän kötelgän xäl bu. İke dini idärädä dä tatar citäkçeläre, alarnıñ berläşüe tatar xalqına fayda ğına kiterer, telebezne, ğöref-ğadätlärebezne saqlap qalu eşendä yärdäm itär dip ömetlänäm”. Sverdlovski ölkäse diniä idäräse möftie Sibgatulla Säydullin üzeneñ çığışın “Qış belän yaz inde oçraştılar, ber atna da ütmäs, qoşlar oya qorıp, kiläçäkkä nigez salu turında uylıy başlarlar”, - digän mäğnäle süzlär belän başlap kitte. “Konfessiäneñ üz eçendä rizasızlıqlar bulğanda millätara häm törle konfessiälär arasındağı tınıçlıq häm duslıqnı saqlaw qıyınraq, - dide ul, - xäzer inde, berläşsäk, xakimiät orğannarı belän bergäläp bik küp faydalı eşlär eşlärbez”. Sverdlovski ölkäsennän qatnaşuçı delegatlar öçen Sibgatulla xäzrätneñ bu süzläre kötelmägän quanıçlı xäl bulıp yañğıradı. Berkemgä dä ser tügel, berniçä yıl rättän ölkä möselmannarınıñ Qazıylat idäräsenä massaküläm mäğlümat çaraları arqılı “ekstremistlar, wahhabitlar” dip yala yağuçı iñ berençe keşe Sibgatulla Säydullin buldı. Yekaterinburg şähäreneñ näq üzägendä, Şeynkman uramında urnaşqan tarixi binanı torğızıp, möselmannarnıñ mädäni üzäge itep tözü dä näq menä şuşı qarşılıqlar arqasında inde tuğız yıldan artıq totqarlanıp kilde. Bügenge berläşü Sverdlovski ölkäse möselmannarı öçen ayıruça zur ähämiätkä iä. Bu turıda ölkäneñ aqsaqallar şurası citäkçese Räis ağa Nurimanov belän äñgämä açıq kürsätte. Ul tarixi binanı torğıza başlaw eşendä başqa totqarlıqlar inde bulmas, bu yıldan eşne başlap bulır dip ışanıç belderde.
Monnan tış, Räis ağa ölkä xökümäte citäkçeläreneñ şähär urtasında, zur pravoslavie çirkäwe belän sinagoga yanında mäçet tözü öçen cir bülep birergä qarar qıluların äytte. Yaña mäçet tözü öçen proyekt eşläre inde başlanğan. Bügenge berläşü bu eşne tizläter dip ışanası ğına qala, dide ul.
Qorıltayda çığış yasawçılar arasında möselmannar tormışınıñ törle problemaların yaqtırtuçılar küp buldı. Äytik, qayber regionnarda çinovniklar, wöcdan irege digän qanunnı bozıp, möselmannarnıñ üz xoquqların belep citkermäwlärennän faydalanıp, küp kenä çaralar uzdıruğa ayaq çalalar. Xalıqara terrorizm belän köräşü sıltawı itep, balalar häm yäşlär öçen dini seminarlar, cıyınnar uzdıruğa qomaçawlıylar. Narkomaniä, alkogolizm yulınnan kitmiçä, üz dineneñ asılların öyränergä teläwçe yäşlärneñ xoquqları bozıla, diyuçelär dä buldı. Şulay uq möselman balalar uqığan ğomumi belem birü mäktäplärendä pravoslavie dinen kertü turındağı zakon qabul itü mä’säläse küplärneñ rizasızlığın uyata. Bu mäs'älädä Çuaşstan respublikası möftie Älbir xäzrät Krganovnıñ täqdime küñellärgä xuş kilde. “Barlıq balalar öçen dä fakul'tativ räweştä ber fän – Rusiädäge traditsion dinnär turındağı fän kertelergä tieş, - dide ul, - bu oçraqta beräwneñ dä xoquqları da bozılmıy, wöcdan irege zakonı da saqlana. Ber balağa da här dinneñ asılların añlaw qomaçawlamas”.
Qorıltayda Rusiä möftilär şurası räise Ukazı belän millätara häm konfessiälär arasındağı duslıqnı nığıtuda kürsätkän qazanışları öçen unber din eşleklesen “Äl-faxr” ordenı häm medallär belän büläkläw tantanası buldı. Annan soñ yaña möfti häm idärä orğannarı saylandı. Cıyılğan delegatlar, bertawıştan, möfti itep Näfiğulla xäzrät Aşirovnı sayladılar. Näfiğulla xäzrät üze bügenge çaralardan iñ möhime itep berläşü adımın atadı.
Şulay itep, Aziä öleşe möselmannarınıñ III qorıltayı böten Rusiä möselmannarı öçen çın mäğnäsendä zur tarixi waqiğağa äwerelde.
Fäwiä Safiullina, Yekaterinburg
Qorıltaynı Rusiä islam mädäni üzäge prezidentı Abdul-Waxid Niazov alıp barlı. Zur cıyılış Rusiä möselmannarınıñ Aziä öleşe diniä idäräse möftie Näfiğulla Aşirovnıñ soñğı biş yıl eçendä başqarılğan eşlärgä xisap totu häm aldağı könnärdäge eş yunäleşlären bilgeläw turındağı zur eçtälekle dokladı belän başlanıp kitte. Möfti xäzrät üzeneñ çığışında bügenge çaranıñ tarixi ähämiätkä iä buluın assızıqladı. Bu cıyılış konsolidatsiä, Rusiä möselmannarınıñ berläşüe, ike diniä idarä arasında un yıldan artıqqa suzılğan añlaşılmawçılıqnı beterü belän tarixqa kerep qalaçaq, dide ul. Näfiğulla xäzrät süzlärençä, ike arada ozaqqa suzılğan qarşılıqnı “taza bulmağan konkurentsiä” dip atarğa buladır. Här yaq izge eşkä xezmät itsä dä, ber-berebezneñ eşenä uñay bäha birä belmädek, ä xäzer mönäsäbätlärne yaña basqıçqa kütärer waqıt citte, dide ul. Bu fikerne möfti xäzrät Tälğät Tacetdinnıñ berençe urınbasarı Älbir xäzrät Krganov ta xupladı.
Rusiäneñ Üzäk diniä idäräse citäkçeläre berläşügä niçek qarıy häm anıñ ähämiäten nidä kürä, digän sorawğa Älbir xäzrät bolay dip cawap birde: “Bez moña bik uñay qarıybız, küptän kötelgän xäl bu. İke dini idärädä dä tatar citäkçeläre, alarnıñ berläşüe tatar xalqına fayda ğına kiterer, telebezne, ğöref-ğadätlärebezne saqlap qalu eşendä yärdäm itär dip ömetlänäm”. Sverdlovski ölkäse diniä idäräse möftie Sibgatulla Säydullin üzeneñ çığışın “Qış belän yaz inde oçraştılar, ber atna da ütmäs, qoşlar oya qorıp, kiläçäkkä nigez salu turında uylıy başlarlar”, - digän mäğnäle süzlär belän başlap kitte. “Konfessiäneñ üz eçendä rizasızlıqlar bulğanda millätara häm törle konfessiälär arasındağı tınıçlıq häm duslıqnı saqlaw qıyınraq, - dide ul, - xäzer inde, berläşsäk, xakimiät orğannarı belän bergäläp bik küp faydalı eşlär eşlärbez”. Sverdlovski ölkäsennän qatnaşuçı delegatlar öçen Sibgatulla xäzrätneñ bu süzläre kötelmägän quanıçlı xäl bulıp yañğıradı. Berkemgä dä ser tügel, berniçä yıl rättän ölkä möselmannarınıñ Qazıylat idäräsenä massaküläm mäğlümat çaraları arqılı “ekstremistlar, wahhabitlar” dip yala yağuçı iñ berençe keşe Sibgatulla Säydullin buldı. Yekaterinburg şähäreneñ näq üzägendä, Şeynkman uramında urnaşqan tarixi binanı torğızıp, möselmannarnıñ mädäni üzäge itep tözü dä näq menä şuşı qarşılıqlar arqasında inde tuğız yıldan artıq totqarlanıp kilde. Bügenge berläşü Sverdlovski ölkäse möselmannarı öçen ayıruça zur ähämiätkä iä. Bu turıda ölkäneñ aqsaqallar şurası citäkçese Räis ağa Nurimanov belän äñgämä açıq kürsätte. Ul tarixi binanı torğıza başlaw eşendä başqa totqarlıqlar inde bulmas, bu yıldan eşne başlap bulır dip ışanıç belderde.
Monnan tış, Räis ağa ölkä xökümäte citäkçeläreneñ şähär urtasında, zur pravoslavie çirkäwe belän sinagoga yanında mäçet tözü öçen cir bülep birergä qarar qıluların äytte. Yaña mäçet tözü öçen proyekt eşläre inde başlanğan. Bügenge berläşü bu eşne tizläter dip ışanası ğına qala, dide ul.
Qorıltayda çığış yasawçılar arasında möselmannar tormışınıñ törle problemaların yaqtırtuçılar küp buldı. Äytik, qayber regionnarda çinovniklar, wöcdan irege digän qanunnı bozıp, möselmannarnıñ üz xoquqların belep citkermäwlärennän faydalanıp, küp kenä çaralar uzdıruğa ayaq çalalar. Xalıqara terrorizm belän köräşü sıltawı itep, balalar häm yäşlär öçen dini seminarlar, cıyınnar uzdıruğa qomaçawlıylar. Narkomaniä, alkogolizm yulınnan kitmiçä, üz dineneñ asılların öyränergä teläwçe yäşlärneñ xoquqları bozıla, diyuçelär dä buldı. Şulay uq möselman balalar uqığan ğomumi belem birü mäktäplärendä pravoslavie dinen kertü turındağı zakon qabul itü mä’säläse küplärneñ rizasızlığın uyata. Bu mäs'älädä Çuaşstan respublikası möftie Älbir xäzrät Krganovnıñ täqdime küñellärgä xuş kilde. “Barlıq balalar öçen dä fakul'tativ räweştä ber fän – Rusiädäge traditsion dinnär turındağı fän kertelergä tieş, - dide ul, - bu oçraqta beräwneñ dä xoquqları da bozılmıy, wöcdan irege zakonı da saqlana. Ber balağa da här dinneñ asılların añlaw qomaçawlamas”.
Qorıltayda Rusiä möftilär şurası räise Ukazı belän millätara häm konfessiälär arasındağı duslıqnı nığıtuda kürsätkän qazanışları öçen unber din eşleklesen “Äl-faxr” ordenı häm medallär belän büläkläw tantanası buldı. Annan soñ yaña möfti häm idärä orğannarı saylandı. Cıyılğan delegatlar, bertawıştan, möfti itep Näfiğulla xäzrät Aşirovnı sayladılar. Näfiğulla xäzrät üze bügenge çaralardan iñ möhime itep berläşü adımın atadı.
Şulay itep, Aziä öleşe möselmannarınıñ III qorıltayı böten Rusiä möselmannarı öçen çın mäğnäsendä zur tarixi waqiğağa äwerelde.
Fäwiä Safiullina, Yekaterinburg