Soñğı yıllarda Tatarstanda neft' äzäy barğan sayın qatı xalättäge bitum neft’enä ixtıäc arta bara. Tatarstan neft'çeläre respublikada qara altın betep citkänçe bitumnı üzläşterergä kereştelär. Bitum zapasları Tatarstanda neft' zapaslarına qarağanda kübräk dip tä baralar. Çağıştıru öçen misal kitersäñ, “Tatneft'” häm başqa respublikadağı keçe neft' oyışmaları 60 yıl eçendä 3 mlrd tonnağa yaqın qara altın çığarğannar, ä zapaslar 800 mln. tonnağa yaqın dilär. Bitum zapasların isä belgeçlär 1 mlrd. tan alıp 7 mlrd. tonnağa xätle bulırğa mömkin dip isäplilär. Şuşı sannarnı isäpkä alıp bulsa kiräk, Tatarstan başlığı neft’’çelär aldına yaña eşlär yökli- bitum qatlamnarın tabırğa, çığarırğa häm faydalı itärgä. Neft'çelär belän yış aralaşqan,“Tatneft'” turında kitap yazğan “Watanım Tatarstan” gazetası jurnalistı İlsöyar Xäyrullina qara altın häm anıñ almaşı bitum turında qısqaça añlatma birep kitte:
- Neft' digäçten dä keşe cir astında maylı küllär bar dip uylıy.Çınlıqta bit ul alay tügel, tufraq belän qom qatnaşqan matdä bit ul. Anı qualap çığarırğa kiräk. Ul sıyıq, ä bitum qatı, bitumnı çığaru öçen par generatorları yärdämendä qaynar par cir astına kertep, cebetep çığarırğa kiräk. Min üzem qayçandır “Tatneft'” turında kitap yazğan waqıtta, “Tatneftebitum” idäräse citäkçese Räis Safuanov:“Neft' çığaruğa qarağanda bitum çığarunıñ üz qimmäte 10 tapqırğa yuğarıraq” - digän ide. Şuña kürä beznekelär moña totınırğa qurqıbraq tordılar.
Läkin bügenge bazar iqtisatı neft'çelärne selkenergä mäcbür itte. Alar bıyıl şuşı bitum qatlamnarın üzläşterergä kereştelär. Älmät rayonındağı “Tatneft'”çelärneñ fänni eşlär buyınça yärdämçese Tälğät Bikçurin söyli:
- 100-200 metr cir astında bitum qatlamnarı urnaşqan. Bezneñ prezidentnıñ quşuı buyınça bitum çığaru eşen bıyıl başlap cibärdek. Berençe bitum çığaruçı skvajina buldırıldı, anıñ nomerı 233, bu skvajinağa östäp aldağı könnärdä tağın berne borawlarğa torabız.
Cämäğät, xäbärneñ başında äytkän tege tufraqtağı sualçan kebek borawlaw caylanması turında “Watanım Tatarstan” gäcite dä yazğan ide. Bu xäbär qızıqsındırğaç bez “Tatneft'”çe Tälğät Bikçurinğa sorawlar yawdırdıq;
- Menä bu vertikal' räweştä borawlıy torğan caylanma turında “Watanım Tatarstan” gäcite dä yazğan ide. Gäcit caylanmanı dönyada berdänber digän, bu döresme?
- Gorizantal' räweştäge borawlar küp, ä menä yañadan cir östenä kilep çığa torğannarı berençe, andıy skvajinalar çınnan da dönyada yuq.
- Tağın bolay yazğannar;“Küz aldına kiteregez borawlaw caylanması cirne 100 metr qazıp töş dä yılan kebek şuışıp qatlam buylap kitä. Yartı çaqrımlap yul ütkäç boraw cir östenä kilep çığa.” Bu çınnan da şulaymı, tögälräk añlatsağız ide?
- Äye, bu şulay. Läkin ul 100 metrğa töşep citkänçe qıyığaya başlıy, 5, 10, 70, 90 gradusqa üzgärep bara. Annan cir astınnan gorizontal' yunäleştä bara häm cir östenä taba borıla başlıy.
- Neft' çığaruğa qarağanda bitum çığaru faydalıraq dilär, çınnan da şulaymı?
- Neft'tän yasala torğan matdälärne bitumnan artığı belän alıp bula. Yaxşılap eşkärtergä genä kiräk.
Neft'çelärgä bitum qatlamnarınıñ qayda buluı bulmawı bilgele inde. Xäzer cir östenä çığaru ısulların ğına kamilläşterep betärgä kiräk. Neft'çelärneñ süzlärenä qarağanda;
- Bitum çığaru belän yaña eş urınnarı buldırılaçaq. Bez bitum çığarıp bayırğa uylıybız!
Alar bitum çığarıp bayırğa uylıylar. Citmäsä yaqın kiläçäktä Tübän Qamada yaña benzin çığaru şirkäte dä açılaçaq. Cir mayınnan alınğan aqçalar qaya kitär, Tatarstanda qalırmı? Kem kesäsenä kerer? Monsı inde ikençe mäs'älä.
Röstäm İsxaqi
