Zamanında çit illärdäge uyın avtomatların ber qullı bandit dip atıylar ide. Bügen inde bezneñ ildä dä bu küreneş ayıruça üseş aldı häm ğädättän tış xälgä äylände.
Uyın biznesınıñ yazmasın däwlät şurası azmışın däwlät şurası deputatları, äle 2006 yılnıñ fevralendä xäl itärgä planlaştırılğan ide. Rusiädä dä bu mäs’äläne Duma qararğa alındı. Läkin ul waqıtta bu mäs’älägä prezident administratsiäse quşıldı. Rusiä prezidentnıñ xoquq belän idärä itü başlığı Larisa Briçeva, parlamentqa deputatlarnı uyın biznesın yaqlawda ğayıpläp xat yaza. Şulay itep, älege mä’sälägä qağılışlı soñğı qanun proyektı prezident administratsiäse tarafınnan tözelergä tieş bula. Tözelä dä. Tik şunı äytergä kiräk, ul uyın biznesı mänfagat'lären ber dä qänäğätländermi bulsa kiräk.
Tatarstanda uyın avtomatlarınıñ yazmışı bolayraq xäl itelde. Deputatlar qararı buyınça respublikada uyın klubları ni barı ike cirdä genä bulırğa tieş. Anıñ berse Qama Alanı bistäsendä, ikençese yaña Qazan ippodromında urnaşaçaq. Tatarstan prezidentı pänceşämbedä älege qanunnı imzaladı. Başqaladağı uyın avtomatlarınıñ yıllıq tabışı berniçä milliard sum dip isäplänä. Yaña zakon qabul itelgännän soñ bu zakon 5 tapqır kimiäçäk.
Bügen Qazanda 60 meñgä yaqın uyın avtomatları bar. Ber kön eçendä alarnı yabıp beterü mömkin tügel, şuña kürä älege eşlär kiläse yıl başına qädär däwam iteler dip kötelä. Tatarstannıñ säwdä-sänäğät palatası citäkçese Şamil Ageev älege mäs’älägä qarata üz fikeren belderde.
“Kem şuşı biznes belän aqça eşli, ul uylarğa tieş nindi bu aqçalar. Yäşlär, qart keşelär kiterälär üzläreneñ aqçaların, ul älege aqça belän aşarğa barmıy, ä uynarğa bara. Biznesmennar uylamıy, içmasam xökemlät uylarğa tieş üz keşeläre turında. Monda äybät kenä balans kiräk. İñ möhime keşeneñ isänlege, sotsial' kul'tura häm yäşlär turında uylarğa, çönki alarğa qarap, bezneñ il alğa bara. Monda aqça qanda şikelle bulu, bu aqça yılağan aqça. Uyın avtomatları biznesı böten dönyağa taralğan. Bez äytmibez, raz ul bar ikän, bez äytmibez ul tieş bulmasqa. Çitkäräk kiräk. Anda biznes ikençe yaqlarnı tabarğa tieş. Alarnı bit bötenläy yapmıylar, anda äybät kenä aqça eşlärgä bula. Kem uynarğa teli ul qaya ğına barmıy. Aqçası bulsa ul anda kiterä, uynıy”.
«Bu berençe çirattan kontrol' citmägänlektän, ğailädän tora. Anıñ äbise awırıp kitte dä äniläre ikeşär-öçär atnağa qaldırıp kitälär ide änilären qararğa, awılğa. Aña aqça qaldırıp kitkännär küräseñ, ul malay şunnan faydalanıp, avtomatlarğa iäläşep kitkän. Ä inde iäläşep kitkäç qotqaru bik awır ikän. Uqıtuçılar da köräşep qaradıq inde, ügetläwlär, psixolog yärdäm itep qaradı, läkin ul yärdäm itmäde. Ul sıynıftağı balalarnıñ käräzle telefonnarın alıp, lombardqa tapşıra. Menä ber genä minut söyläşäm, xäzer biräm, änigä genä şaltıratası bar dip ala da, ber sekund eçendä yuqqa çığa häm lombardqa iltä. Anda käräzle telefonnarğa meñ sum aqça birälär ikän, şunı ala da tağın avtomatlar yanına çaba. Anda ul anı uylıy otarmın da başqalarğa tülärmen dip ışana, läkin otılıp qala da ikençe balağa da äcätle bulıp qala. Yegetneñ äti-änise turıdan-turı äcät tülärgä aqçaları yuq, küp kenä summalar tülägännär bit inde, şuña kürä başqa sıynıftaşlarına kreditqa käräzle telefon oformlyat' itep, dürt-biş telefonğa aqça tüli».
Uramdağı avtomatlar ğına tügel, xätta televidenielärdä bara torğan törle “Sport Loto” kebek uyınnar da keşene aldaw maqsatınnan eşlänä bulsa kiräk. Räsmi mäğlümatlarğa qarağanda bilet satudan kilgän aqçalarnıñ 40%tı ğına keşelärgä äylänep qayta, qalğan 60ы uyınnı oyıştıruçılar faydasına eşli.
Televizor ekrannarı aşa millionnar otabız dip keşelär çıqqan ber sannı sabıy bala kebek sızıp utıra. Läkin şul waqıtta üzläreneñ otu şansların küpme ikänen belmilär. Ägär dä 49 sanınnan 6 sın cıyırğa kiräk ikän, ul çaqta ciñügä ireşü şansı 14 millionğa ber, 5 san açırğa kiräk bulğanda, 3 millionğa 1. Şulay bulğaç 14 million keşe arasınnan sezgä genä uñış yılmayuı şikländerä.
Sotsiologlar äytüençä, cämğiätneñ xäle awırayğan sayın, xalıq älege uyınnarğa kübräk tartıla. Xäyerçene aqça otıp bayıp bulmasmı ikän digän xıyal, ä bayları küñel açu teläge ımsındıra.
Ğädel Galämetdinov