18 april xalıqara häykällär häm tarixi urınnarnı saqlaw köne. Älege kön YUNESKO täqdime belän 1984 yıldan dönyanıñ 65 ildä bilgeläp ütelä.
Xalıqara häykällärne häm tarixi urınnarnı saqlaw köne uñayınnan Tatarstan premyer – ministrı urınbasarı, mädäniät ministrı Zilä Välieva respublika xalqın qotladı. “Tatarstan mädäni häykällärgä bik bay töbäk. Alarnı saqlap, kiläse buınğa tapşıru – däwlät orğannarınıñ ğına tügel, ä barlıq tatarstanlılarnıñ izge burıçı”, dip sanıy Zilä Välieva. Bügenge köndä respublika territoriäsendä 2289 tarixi häm mädäni häykäl isänlänelä, şunıñ 110 sı federal' ähämiätkä iä.
Uzğan tapşırularıbıznıñ bersendä Qazan şähärneñ Vaxitov rayon mäxkämäsendä Nuraniä häm Liliä Sattarovalarnıñ ğarizası buyınça mäxkämä eşe başlanu turında söylägän idek. Mäsäläneñ asılın isegezgä töşeräbez. Uzğan ğasırnıñ 30 yıllarında yazuçı G. İbrahimov häm Ğadel Qutuy yäşägän yortnı uzğan yılnıñ cäyendä, Qazannıñ meñellığına 1 ay qala, cimerep taşlağannar. Şunı äytergä kiräk, bu yort ministrlar kabinetı qararı nigezendä 1959 yılda saqlawğa alınğan häm tarixi yort bulıp sanala. Ä 1993 yılda qabul itelgän qararda ul arxitektura istälege bularaq ta saqlawğa alınğan bulğan.
Sütelgän yortnıñ kürşesendä genä yäşäwçe Liliä Sattarova cimerügä qarşı çığa. Ul şähär ğaz idaräse, millitsiä , prokuratura, tözeleş – arxitektura oyışmalarına möräcäğät itep, älege ğämälneñ qanunğa turı kilü – kilmäwen tikşertä. Şuşı işegaldındağı, borınğı ayırım keçkenä yort urınına xäzer “Stroyproektservis” oyışması, Fäxretdinov digän beräwneñ zakazı belän cir astı garajı, ofislar belän bergä 6 qatlı toraq yort tözergä niätli. Tatarstannıñ tözeleş – arxitektura ministrlığınıñ räsmi xatında xäbär itelüençä yortnı tözü proyektı ekspertiza idäräsendä qaralmağan, anı tözügä röxsät maxsus inspeksiä tarafınnan birelmägän. Häm bu tözeleş tarixi häm mädäni häykällärne saqlaw däwlät orğanı tarafınnan röxsät alınmağan kileş başlana.
Bu Qazanda ayırım keşe tarafınnan tarixi häykällärne saqlaw maqsatında mäxkämägä ğariza birgän berençe oçraq. Ä bügenge köndä älege cinayät eşe buyınça väzğıätneñ niçek baruı turında bez Liliä Sattarova üzennän beleştek. Liliä Sattarova süzlärenä qarağanda xäzer älege eş buyınça cinayät eşe quzğatılıp, tikşerü eşläre baruğa qaramastan yaña yortnıñ öçençe qatın tözi başlağannar.
Liliä Sattarova: “Tözü eşläre haman bara, anı berniçek tä tuqtatıp bulmıy. Tözeleş ministrı miña älege tözü eşläre ğinwar ayında tuqtatıldı dip äytkän ide. Ber dä tuqtatılmağan, ä haman da bara.”Qazan şähär xakimiäte elekke yıllarda tarix häm mädäniät häykäle bularaq iğlan itelgän qorılmalarğa tözeleş mäydanın bularaq qına qarawı ğädätkä kergän ide. Qazannıñ 1000 yıllıq bäyrämnäre aldınnan şähär üzägendäge tarixi binalar küpläp sütelde.
Gölnaz Şäyxetdin