Rusiä qaytırğa telägän, üzlären Rusiägä yaqın dip sanağan keşelärne qaytaru turındağı şulay dip atalğan xökümät planın, düşämbe 26 yün könne Rusiä prezidentı Vladimir Putin rasladı. 6 yılğa isäplängän älege programma nigesendä çit illärdän qaytuçılarğa aqça häm sotsial taşlamalar qaralğan. Bu yul belän xökümät Rusiädä keşe sanı kimü problemasın öleşçä bulsa da çişergä ömetlänä. Çittä yäşägän elekke Rusiä watandaşların bu täqdimnär qızıqsındıramı
Ukrainanıñ Mikolayev şähärendä yäşäwçe millättäşebez, Şamil äfände İxsanov bu yañalıqqa şatlandı:
"Tuğan yaqqa qaytu niäte mindä yıllar buyı yötägemdä yäşäp kilä, häm olılayğan sayın köçäyä diärgä bula inde. Läkin xäzer Rusiägä qaytu ciñel bulmağanı bilgele. Ä Putinnıñ bu färmanı yöräkkä may bulıp sizelde inde. Äle böten yaqların öyränäse bar. "A, B, V" punktlarına kem kerä, yäş buyınça nindi bülenü bula. Bik tä waqıtlı häm hiçşiksez urınlı färman."
A, B, V digännän – plan nigezendä Rusiägä qaytırğa teläwçelär şartlarına kürä 3 törkemgä bülenäçäk. Sosial yardäm dä törkemenä qarap bilgelänäçäk. Çit ilgä kitkändä Rusiä pasportın qaldırıp kitüçelärgä kire Rusiä watandaşlığın alu eşe ciñeläyteläçäk. Sişämbe könne Rusiä ilçeläre belän bulğan oçraşuda prezident Putin, watandaşlıq alunı ciñeläytergä häm watandaşlarnı kire qaytarunı tizlätergä kiräk, dip belderde:
"Bez bu ölkädä qararlar citärlek dip uylıy idek. Ämma televideniädä turı efirda keşelär belän söyläşkändä, qayber keşelärneñ bezgä üpkäläwen kürdek, şul ğäcäpländerä. Alar äytüençä bezneñ eşebez Rusiä watandaşlığın alunı qatlawlandıra, bu bik säyer, Rusiägä möxacirlär kiräk."
Räsmi sannarğa qarağanda, xäzer Rusiäneñ 143 millionlıq xalqı balalarnıñ az tuuı häm ülemnär arqasında yıl sayın 700 meñgä kimi. Etnik ruslarnı qaytaru tırışlığı küptän yasala inde. Bu atnada qabul itelgän planda etnik ruslar turında ğına süz barmıy.
Kremlneñ matbuğat wäkile süzlärenä qarağanda, älege plan Rusiä pasportı bulğan keşelär, ike watandaşlığı bulğan rusça söyläşä belgän keşelär yäki Rusiä watandaşlığı alırğa cıyınğan keşelär öçen.
Sezneñçä, qaytırğa teläwçelär bulırmı, plan ğämälgä aşırılırmı digän sorawğa, Ukrainada yäşäwçe Şamil äfände, menä närsälär äytte:
"Älbättä, kvartira mäsäläse çişelsä, başqa törle yärdäm, medetsina yaqları, eşkä urnaşu çişelsä, watandaşlıqnı alu çişelsä, minemçä küp bulırğa tieş qaytuçılar."
Putin plannı tormışqa aşırır öçen maxsus komissiä tözergä quştı. Federal Migrasiä Xezmäte elekke sovet respublikalarında, şulay uq Quşma Ştatları, Germaniä häm İzaildä şuşı plan nigezendä keşelärne qabul itü bülekçälären aça.
Demografiä belgeçläre isä planğa şik belän qarıy. Rusiäneñ Däwlät Statistika Komitetınıñ töp belgeçe Andrei Volkov, watandaşlarnı qaytaru – demografiäne yaxşırtırğa mömkin, ämma başta däwlät – qaytuçılarnıñ ixtiyacların yaxşılap öyränergä tieş, di:
"Proyekt bik yaxşı ämma däwlätneñ teläge genä citärlekme bu oçraqta? Çönki keşelärneñ mänfäğätläre turında uylarğa kiräk. Annan soñ "watandaş" süzeneñ mäğnäsen açıqlarğa kiräk – berniçä kategoriä bar bit. Kemder küptän kitkän, kemder äle genä, kemneñder yaña ilgä öyrängän üsep citkän balaları bar. Bu ğadi genä problema tügel."
Çit illärdäge ruslarnıñ qayberläre dä yäşägän illären üz watannarı dip sanıy. Mäskäwdä Ğädättäntış Wazğiättäge jurnalizm üzägen citäklägän 49 yäşlek Oleg Panfilov üze Taciqstanda tuğan, Rusiägä ul 1992nçe yılda Taciqstandağı watandaşlar suğışınnan qaçıp kilgän:
"Elekke sovet illärendä yäşäwçe ruslar anda urnaşqan inde, alarnıñ ber qaya da kitäse kilmi, bälki pensionerlar ğına. Ämma Rusiä räsmiläre pensionerlarnı telämider. Elekke sovetlar berlege cirlärendä yäşägän ruslar alar başqa törle. Alar başqa mädäniättä yäşärgä öyrängän, alar eşçän, alarnıñ qaraşları ayırıla."
Ämma olı yäştägelärneñ dä Putin täqdim itte dip kenä bik qaytası kilmi axrı. Sovet çorında Taciqstan başqalası Düşämbegä küçep kitkän fotoxäbärçe, xäzer pensioner Gennady Rotuşenko bezneñ xäbärçebezgä, Taciqtstanda tınıç, bezne ber kem dä qumıy, Rusiägä qaytunıñ mäñnäse yuq, dip belderde.
Başqortstanda qaçaqlar oyışması citäkçese Dimitry Pogorelov isä, älege plan 10 yılğa soñarğan dip sanıy. Ämma anıñ fikerençä, plan kiräk:
"Färman bik äybät, ämma xäzer anıñ niçek tormışqa aşırıluı möhim. ber ay eçendä xökümät programmanı äle eşläp beterergä tieş. Ul ber 10 yılğa soñğa qaldı, ul çaqta Rusiägä küpläp qaytuçılarnıñ problemaların ber kem dä xäl itmäde."
Xäzerge waqıtta Ufa yanındağı Nuğay awılında qaçaqlar öçen yortlar tözelä ikän. Yaña yılğa qadär plan äzer bulıp 2007nçe yıl başınnan ğämälgä kerä başlarğa tieş.
Alsu Qormaş
"Tuğan yaqqa qaytu niäte mindä yıllar buyı yötägemdä yäşäp kilä, häm olılayğan sayın köçäyä diärgä bula inde. Läkin xäzer Rusiägä qaytu ciñel bulmağanı bilgele. Ä Putinnıñ bu färmanı yöräkkä may bulıp sizelde inde. Äle böten yaqların öyränäse bar. "A, B, V" punktlarına kem kerä, yäş buyınça nindi bülenü bula. Bik tä waqıtlı häm hiçşiksez urınlı färman."
A, B, V digännän – plan nigezendä Rusiägä qaytırğa teläwçelär şartlarına kürä 3 törkemgä bülenäçäk. Sosial yardäm dä törkemenä qarap bilgelänäçäk. Çit ilgä kitkändä Rusiä pasportın qaldırıp kitüçelärgä kire Rusiä watandaşlığın alu eşe ciñeläyteläçäk. Sişämbe könne Rusiä ilçeläre belän bulğan oçraşuda prezident Putin, watandaşlıq alunı ciñeläytergä häm watandaşlarnı kire qaytarunı tizlätergä kiräk, dip belderde:
"Bez bu ölkädä qararlar citärlek dip uylıy idek. Ämma televideniädä turı efirda keşelär belän söyläşkändä, qayber keşelärneñ bezgä üpkäläwen kürdek, şul ğäcäpländerä. Alar äytüençä bezneñ eşebez Rusiä watandaşlığın alunı qatlawlandıra, bu bik säyer, Rusiägä möxacirlär kiräk."
Räsmi sannarğa qarağanda, xäzer Rusiäneñ 143 millionlıq xalqı balalarnıñ az tuuı häm ülemnär arqasında yıl sayın 700 meñgä kimi. Etnik ruslarnı qaytaru tırışlığı küptän yasala inde. Bu atnada qabul itelgän planda etnik ruslar turında ğına süz barmıy.
Kremlneñ matbuğat wäkile süzlärenä qarağanda, älege plan Rusiä pasportı bulğan keşelär, ike watandaşlığı bulğan rusça söyläşä belgän keşelär yäki Rusiä watandaşlığı alırğa cıyınğan keşelär öçen.
Sezneñçä, qaytırğa teläwçelär bulırmı, plan ğämälgä aşırılırmı digän sorawğa, Ukrainada yäşäwçe Şamil äfände, menä närsälär äytte:
"Älbättä, kvartira mäsäläse çişelsä, başqa törle yärdäm, medetsina yaqları, eşkä urnaşu çişelsä, watandaşlıqnı alu çişelsä, minemçä küp bulırğa tieş qaytuçılar."
Putin plannı tormışqa aşırır öçen maxsus komissiä tözergä quştı. Federal Migrasiä Xezmäte elekke sovet respublikalarında, şulay uq Quşma Ştatları, Germaniä häm İzaildä şuşı plan nigezendä keşelärne qabul itü bülekçälären aça.
Demografiä belgeçläre isä planğa şik belän qarıy. Rusiäneñ Däwlät Statistika Komitetınıñ töp belgeçe Andrei Volkov, watandaşlarnı qaytaru – demografiäne yaxşırtırğa mömkin, ämma başta däwlät – qaytuçılarnıñ ixtiyacların yaxşılap öyränergä tieş, di:
"Proyekt bik yaxşı ämma däwlätneñ teläge genä citärlekme bu oçraqta? Çönki keşelärneñ mänfäğätläre turında uylarğa kiräk. Annan soñ "watandaş" süzeneñ mäğnäsen açıqlarğa kiräk – berniçä kategoriä bar bit. Kemder küptän kitkän, kemder äle genä, kemneñder yaña ilgä öyrängän üsep citkän balaları bar. Bu ğadi genä problema tügel."
Çit illärdäge ruslarnıñ qayberläre dä yäşägän illären üz watannarı dip sanıy. Mäskäwdä Ğädättäntış Wazğiättäge jurnalizm üzägen citäklägän 49 yäşlek Oleg Panfilov üze Taciqstanda tuğan, Rusiägä ul 1992nçe yılda Taciqstandağı watandaşlar suğışınnan qaçıp kilgän:
"Elekke sovet illärendä yäşäwçe ruslar anda urnaşqan inde, alarnıñ ber qaya da kitäse kilmi, bälki pensionerlar ğına. Ämma Rusiä räsmiläre pensionerlarnı telämider. Elekke sovetlar berlege cirlärendä yäşägän ruslar alar başqa törle. Alar başqa mädäniättä yäşärgä öyrängän, alar eşçän, alarnıñ qaraşları ayırıla."
Ämma olı yäştägelärneñ dä Putin täqdim itte dip kenä bik qaytası kilmi axrı. Sovet çorında Taciqstan başqalası Düşämbegä küçep kitkän fotoxäbärçe, xäzer pensioner Gennady Rotuşenko bezneñ xäbärçebezgä, Taciqtstanda tınıç, bezne ber kem dä qumıy, Rusiägä qaytunıñ mäñnäse yuq, dip belderde.
Başqortstanda qaçaqlar oyışması citäkçese Dimitry Pogorelov isä, älege plan 10 yılğa soñarğan dip sanıy. Ämma anıñ fikerençä, plan kiräk:
"Färman bik äybät, ämma xäzer anıñ niçek tormışqa aşırıluı möhim. ber ay eçendä xökümät programmanı äle eşläp beterergä tieş. Ul ber 10 yılğa soñğa qaldı, ul çaqta Rusiägä küpläp qaytuçılarnıñ problemaların ber kem dä xäl itmäde."
Xäzerge waqıtta Ufa yanındağı Nuğay awılında qaçaqlar öçen yortlar tözelä ikän. Yaña yılğa qadär plan äzer bulıp 2007nçe yıl başınnan ğämälgä kerä başlarğa tieş.
Alsu Qormaş