Tatarstan başqalası üzeneñ 1000 yıllığın bilgeläp ütkän çorda nıq tözekländerelde. Kilgän qunaqlar Qazannı, anıñ üzägen tanımaslıq dip tä äytälär. Moña qarata cämäğätçelek arasında qızu- qızu bäxäslär dä bardı. Tarixi üzäkne cimerü kiräk eş tügel digän. Ä ul tarixi üzäkne saqlıy almawnıñ ber säbäben kürsätep kildelär. Qazannıñ tözeleş planı, general' plan yuq ikän. Läkin meñ yıllıqnıñ cimerü wä tözü eşläre betkäç bulsa da, räsmilär general' plan turında uylana başladı. Qazannı şulay itep üzgärtergä cıyınalar. Matur bulaçaq dip ışandıralar. Meñ yıllıqta da şulay matur bula didelär dä, tarixi binalarnı sütep, cimerep taşladılar. Millätçelär Qazannıñ milli yöze yuq dip baralar. Ä sez Qazannıñ bügenge arxitektura tözeleşe belän qänäğätme?
Älbättä, Qazan könnän – kön maturlana. Kiläçäktä min anı tağın da maturraq bulır dip uylıym. Minemçä, ul Tatarstannıñ ğına märkäze tügel, ul böten dönya tatarlarınıñ märkäze. Tatar xalqı yıl sayın Qazanğa ber kiler kiler öçen äzerlänä, xıyallana, kötä. Menä şularğa şähär üzägendä kunakxanä tözesennär ide digän teläktä toram. Üzäktä bulıp ul cäyäw genä böten cirgä bara ala. Borçılmıyça ğına kilgän yalın şunda uzdırsın ide. Alarnıñ böten quanıçları şul Qazanğa kilü bit. Monda törle-törle xalıqlar cıyıldı, bu bit alarnıñ üzäge tügel. Qazanğa tatarlarnı qaytarırğa ide, bu bit tatar cire, tatar şähäre.
Bügenge köndä min üzemne Qazannıñ arxitektura tözeleşe belän qänäğät dip uylıym. Qazan bik maturlanıp söyli. Ä menä şähär uramnarındağı iske yortlarnı cimerep taşlağanda bik tä küñelsez bula. Minemçä, ul yortlarnı watmıyça rätkä kiterergä kiräk.
Hiçşiksez Qazan bik matur, kilgän keşelär dä şähärne maqtap kitälär. Menä min üzem Qazanda toram, başqa şähärlärdä dä bulğanım bar. Häm şunı äytäsem kilä, Qazannıñ arxitekturası ällä ni alğa kitmägän, çönki uramda yullar bik naçar, yarım cimerek yortlar da bik küp. Qazannıñ 1000 yıllığına närsä genä tözi başlamadılar, läkin soñğı arada alar turında qayğırtqan keşe dä yuq. Nindi genä uramnı alsañ da, böten cirdä cimerälär, ä tözep beterergä ölgermilär.
Şähärneñ tışqı qiäfäte belän min qänäğät, çönki berniçä yıl eçendä bik küp matur binalar tözelde. Kiläçäktä dä, şähär tağın da zurayır, maturayır dip uylıym.
Bügenge köndä min Qazannıñ arxitektura tözeleşe belän tulayım qänäğät tügel, çönki Qazan üzägendä bar da matur, ä inde çitkäräk barsañ cimerek binalar kübäyä. Kiläçäktä bu problemanı çişärlär dip uylıym. Çönki Qazanğa çit illärdän dä bik küp keşelär kilä häm alar aldında Qazan ürnäk bulıp torırğa tieş.
Gölnaz Şäyxetdin