İzrail-Xizbulla suğışı 5nçe atnasına kerde. Bügen dä Libannan – köç qullanu kimegän, nizağqa çişeleş tabılğan digän xäbärlär yuq. Kiresençä, könyaq Liban xalqı xäzer qamawda qaldı. İzrail, Litani yılğasınıñ könyağında böten yullarnı yaptı. Töbäkkä yardäm tuqtatıldı. İzrail, İran belän Süriäne Xizbullağa aqça häm qoral belän yardäm itep toruda ğäyepli. Qayçandır tarqalğan häm köçsez bulğan bu xäräkät xäzer yaxşı qorallanğan ğısyançılar ğäskärenä äylände. Yaqın Könçığışta inde 5nçe atna däwam itkän nizağqa İran belän Süriäneñ qatnaşı çınnan da şul qadär zurmı?
Uzğan töndä New Yorkta cıyılğan BMO İminlek Şurası köç qullanunı tuqtatunı taläp itkän rezolüsiäne qabul itmäde. Bügen İzrail xökümäte – Xizbullağa qarşı çaralar kürer öçen Libanğa tağın da eçkäräk kerergä digän qarar qabul itte.
Ämma İzrailneñ ber qararı – könyaq Liban xalqı tormışına inde zur qıyınlıqlar kiterde. İzrail xärbi köçläre – Litani yılğasınıñ könyağında yulda kürengän här maşinağa ut açılaçaq, digän uram qağäzläre taratqan. Könyaq Libandağı xalıq yardämsez qaldı. Bolay da kön sayın hawa höcümnärenä duçar bulğan xalıq monnan soñ azıq-tölek häm darular da kürmiäçäk. BMOnıñ Dönya Azıq-Tölek programmasınıñ Bäyruttağı wäkile Robin Lodge menä närsälär belderde:
"Rizıq betä bara, çista su qıtlığı bar. Eşebezne mömkin qadär tizräk däwam itü kiräklege kön kebek açıq. Qızğanıçqa qarşı aldağı 1-2 köndä bez ber ni dä eşli almayaçaqbız."
Libannıñ könyağı ğına mondıy naçar xäldä, başqa yaqlarğa humanitar yardäm barıp citä, dielä. Östäwenä düşämbe könne İzrailneñ xärbi oçqıçları Litani yılğası aşa ber küperne utqa totıp anı cimergän. Dönya Azıq-Tölek programması wäkilläre – küper tözätelgäç tä, eşlären däwam itä alaçaqların belderde.
Şuşı könnärdä genä Waşingtonda urnaşqan ber säyäsi tikşerenü üzägendä suğışqa İran belän Süriäneñ qatnaşuı turında tügäräk östäl söyläşüe uzdı häm anda belgeçlär törle fikerlär äytte...Belgeçlär, bu ğäyepläwlärgä törle däräcädä nigez bar, dip belderde. Xizbulla qullanğan qoral – Süriä häm İrannan. Bu xaqta İzrail generalı Michael Herzog süzläre:
"Xizbulla könyaq Libanda qullanğan häm İzrailgä iñ zur ziyan kitergän tanka qarşı qoralnı Süriä Rusiädän satıp alğan häm annarı anı Xizbullağa satqan. Bu qoral yaxşı saqlanğan tanklarğa da ber meñ millimetrqa qadär ütep kerä ala."
Şulay uq tönyaq İzrailgä atılğan raketalarnıñ dizaynı İranda eşlängän, raketalar Süriädä cıyılğan, di İzrail xärbiläre. İzrail, Süriäneñ İzrailgä qarşı köräşneñ üz maqsatı bar, ul da bulsa – Golan qalqulıqları, dip ışana. Golan qalqulıqların İzrail Süriädän 1967nçe yılda aldı häm şunnan birle Dimäşk bu cirlärne qaytarunı taläp itep kilä.
Süriäneñ üzendäge millätçe ğäräp rejimı da Libandağı bu suğıştan fayda kürä kebek. Bu xaqta tügäräk östäl söyläşüendä AQŞnıñ Süriädäge elekke ilçese Theodore Kattuf belderde. Süriä töbäktäge İslam däwlätlärennän ayırıla, häm xäzer xakimiättä utırğan köçlärgä – İzrailgä qarşı bulu – xalıqnıñ yaqlawın yawlaw dimäk ozağraq xakimiättä qalu digän süz.
Şulay itep, İran-Süriä-Xizbulla berlege barlıqqa kilde. Häm belgeçlär bu berlektä aradaşçı rolen Süriä uynıy, ä başında İran tora, dip sanıy.
Xalıqara krizis törkeme belgeçe Kärim Sacadpur, Tähran, Xizbullanıñ 12 yün könne İzrail xärbilären totıq itep alaçağın häm xärbi nizağ başlanaçağın aldan belgän, dip sanıy. Çönki Xizbulla üz ğämällärenä İrannan xuplaw kötä. Xäzer inde Waşington aldında torğan maqsat –töbäktä totrıqsızlıq tudırğan İran-Süriä-Xizbulla berlegen cimerü, di Sacadpur:
"Bu berlekne taqratu öçen – başta Süriä belän eş itergäme? Yäisä İran belänme? Süriä belän Buş administrasiäse arasında upqın şul qadär tirän, ki – Süriä, İran yä Xizbullanı satır, İran Süriä häm Xizbullağa qarşı çığar dip äytep bulmıy."
Süriä belän AQŞ arasındağı mänäsäbätlär dä bik qatlawlı. Elekke amerikan ilçese Kattuf süzlärenä qarağanda – Waşington Dimäşk belän xezmättäşlek telime yäisä anda rejimnı almaştırunı küräme? Moña ber törle genä cawap birep bulmıy.
Tähran belän isä AQŞnıñ mönäsäbätläre bilgele. Bush administrasiäse İrannı dönya iminlegenä qurqınıç tudıra dip sanıy. Soñğı tapqır Waşington belän Tähran arasında diplomatik söyläşülär 1979 yılğı İslam İnqilabınnan soñ, amerikan diplomatlarınıñ 444 köngä totıq itep alınuı waqıtında bulğan ide. Annan soñ 27 yıl ber nindi dä mönäsäbätlär bulmadı.
Alsu Qormaş
Ämma İzrailneñ ber qararı – könyaq Liban xalqı tormışına inde zur qıyınlıqlar kiterde. İzrail xärbi köçläre – Litani yılğasınıñ könyağında yulda kürengän här maşinağa ut açılaçaq, digän uram qağäzläre taratqan. Könyaq Libandağı xalıq yardämsez qaldı. Bolay da kön sayın hawa höcümnärenä duçar bulğan xalıq monnan soñ azıq-tölek häm darular da kürmiäçäk. BMOnıñ Dönya Azıq-Tölek programmasınıñ Bäyruttağı wäkile Robin Lodge menä närsälär belderde:
"Rizıq betä bara, çista su qıtlığı bar. Eşebezne mömkin qadär tizräk däwam itü kiräklege kön kebek açıq. Qızğanıçqa qarşı aldağı 1-2 köndä bez ber ni dä eşli almayaçaqbız."
Libannıñ könyağı ğına mondıy naçar xäldä, başqa yaqlarğa humanitar yardäm barıp citä, dielä. Östäwenä düşämbe könne İzrailneñ xärbi oçqıçları Litani yılğası aşa ber küperne utqa totıp anı cimergän. Dönya Azıq-Tölek programması wäkilläre – küper tözätelgäç tä, eşlären däwam itä alaçaqların belderde.
Şuşı könnärdä genä Waşingtonda urnaşqan ber säyäsi tikşerenü üzägendä suğışqa İran belän Süriäneñ qatnaşuı turında tügäräk östäl söyläşüe uzdı häm anda belgeçlär törle fikerlär äytte...Belgeçlär, bu ğäyepläwlärgä törle däräcädä nigez bar, dip belderde. Xizbulla qullanğan qoral – Süriä häm İrannan. Bu xaqta İzrail generalı Michael Herzog süzläre:
"Xizbulla könyaq Libanda qullanğan häm İzrailgä iñ zur ziyan kitergän tanka qarşı qoralnı Süriä Rusiädän satıp alğan häm annarı anı Xizbullağa satqan. Bu qoral yaxşı saqlanğan tanklarğa da ber meñ millimetrqa qadär ütep kerä ala."
Şulay uq tönyaq İzrailgä atılğan raketalarnıñ dizaynı İranda eşlängän, raketalar Süriädä cıyılğan, di İzrail xärbiläre. İzrail, Süriäneñ İzrailgä qarşı köräşneñ üz maqsatı bar, ul da bulsa – Golan qalqulıqları, dip ışana. Golan qalqulıqların İzrail Süriädän 1967nçe yılda aldı häm şunnan birle Dimäşk bu cirlärne qaytarunı taläp itep kilä.
Süriäneñ üzendäge millätçe ğäräp rejimı da Libandağı bu suğıştan fayda kürä kebek. Bu xaqta tügäräk östäl söyläşüendä AQŞnıñ Süriädäge elekke ilçese Theodore Kattuf belderde. Süriä töbäktäge İslam däwlätlärennän ayırıla, häm xäzer xakimiättä utırğan köçlärgä – İzrailgä qarşı bulu – xalıqnıñ yaqlawın yawlaw dimäk ozağraq xakimiättä qalu digän süz.
Şulay itep, İran-Süriä-Xizbulla berlege barlıqqa kilde. Häm belgeçlär bu berlektä aradaşçı rolen Süriä uynıy, ä başında İran tora, dip sanıy.
Xalıqara krizis törkeme belgeçe Kärim Sacadpur, Tähran, Xizbullanıñ 12 yün könne İzrail xärbilären totıq itep alaçağın häm xärbi nizağ başlanaçağın aldan belgän, dip sanıy. Çönki Xizbulla üz ğämällärenä İrannan xuplaw kötä. Xäzer inde Waşington aldında torğan maqsat –töbäktä totrıqsızlıq tudırğan İran-Süriä-Xizbulla berlegen cimerü, di Sacadpur:
"Bu berlekne taqratu öçen – başta Süriä belän eş itergäme? Yäisä İran belänme? Süriä belän Buş administrasiäse arasında upqın şul qadär tirän, ki – Süriä, İran yä Xizbullanı satır, İran Süriä häm Xizbullağa qarşı çığar dip äytep bulmıy."
Süriä belän AQŞ arasındağı mänäsäbätlär dä bik qatlawlı. Elekke amerikan ilçese Kattuf süzlärenä qarağanda – Waşington Dimäşk belän xezmättäşlek telime yäisä anda rejimnı almaştırunı küräme? Moña ber törle genä cawap birep bulmıy.
Tähran belän isä AQŞnıñ mönäsäbätläre bilgele. Bush administrasiäse İrannı dönya iminlegenä qurqınıç tudıra dip sanıy. Soñğı tapqır Waşington belän Tähran arasında diplomatik söyläşülär 1979 yılğı İslam İnqilabınnan soñ, amerikan diplomatlarınıñ 444 köngä totıq itep alınuı waqıtında bulğan ide. Annan soñ 27 yıl ber nindi dä mönäsäbätlär bulmadı.
Alsu Qormaş