Qıtaynıñ, Tibet başqalası Lhasağa salğan yaña timer yulı – zamança injenerlıqnıñ zur qazanışı diärgä bula. Könbatıştağı Tsinhai provinsiäsendä başlanıp bu yul 1,100 çaqrımğa suzılğan. Poez, bieklege 5 meñ metrlıq tawlar aşa ütä. Dönyada bu bieklektä salınğan başqa timer yullar yuq. Tözüçelär – kislorod bitlekläre kiep eşläde. Poezlar, oçqıçlar kebek "törelgän" – hawa häm tawış izolyasiäse yasalğan. Bu timer yul açıluına 6 atna waqıt ütte. Poezlar qırıs hawa şartlarına çıdamıy başladı, texnik problemalar barlıqqa kilde. Tibet xalqı isä, bu timer yul - tirä-yaqnıñ maturlığın beterü häm Tibet mädäniätenä ziyan salu öçen eşlängän, dip sanıy.
Qıtayğa 4 millard dollardan da qıybatraqqa töşkän şuşı timer yulı 1 yül könne zur tantanalar häm yalqınlı çığışlar belän açılğan ide. Qıtay prezidentı Hu Jintao, yulnı – "moğciza" dip atadı häm xıyalnıñ tormışqa aşuı turında söyläde:
"Tözüçelär häm başqa taraflarnıñ köräşennän soñ, bez nixayät ber-niçä buın Qıtay xalqınıñ xıyalların tormışqa aşırdıq, bigräk tä azçılıq millätlär yulbaşçılarınıñ xıyalın."
Ämma xıyal çınbarlıqqa äylängäç, problemalar başlandı. Tawlar hawası poezlar häm yulnı eştän çığara. Räsmi açıluğa äle ber ay da bulmağanda, timer yullarınıñ matbuğat wäkule Wang Yongping, bozlanıp qatqan cirgä salınğan timerlärneñ, cir eri başlağaç, sıyfatı üzgärä, dip beldergän ide. Östäwenä, küperlär şığırtıy başlağan dielde.
Belgeçlär süzlärenä qarağanda, bu tör problemalarnı – global cılınu tudıra. Meñnärçä yıl tuñğan kileş torğan cirlär eri , häm yomşaq cirgä salınğan timer yulı awır poezlarğa çıdamıy başlıy. Yıldan yıl bu yaqlarda da hawa aqrınlap cılına bara, belgeçlär äytüençä, problemalar artaçaq.
Timer yulına Tibet bäysezlege tarafdarları qarşı çığa. İrekle Tibet isemle xalıqara oyışmanıñ Londondağı wäkile Yael Weisz-Rind, bu timer yulı – Tibet xalqı faydasına tügel, dip söyläde:
"Älege projektnıñ säyäsi maqsatı bar, bu xaqta Qıtay räsmiläre berniçä tapqır iskä aldı. Häm bu maqsat – Qıtaynıñ Tibetnı kübräk üz kontrolenä aluı. Tibet häm anıñ xalqı turında borçılular arta. Timer yulınıñ tulı köçenä eşli başlawı belän Qıtaynıñ teläsä qaysı waqıtta töbäkkä xärbilär häm qoral cibärü mömkinlege artaçaq."
İrekle Tibet yaqlı studentlar törkeme dä, poez yulı – Tibetnıñ koloniägä äylänüen tizlätäçäk, dip sanıy. Älegä yıraq urnaşqan bu töbäkkä monnan soñ timer yulı belän kübräk qıtaylar kilep urnaşa alaçaq, digän borçılu bar, di alar. Qıtay timer yulına 4 milliard 200 million dollar aqça tottı.
Studentlar süzlärenä qarağanda, Pekin, Tibet xalqınıñ sälämätlek saqlaw häm mäğärifenä soñğı 50 yıl waqıt eçendä şul aqçanıñ 3tän ber öleşen dä sarıf itmägän. İrekle Tibet oyışması wäkile Weisz-Rind, berniçä yıl elek, Bekin timer yulları çeltären kiñäytü turında plan äzerlägän ide, dip iskä ala. Älege plan nigezendä töbäklärgä investisiälär kiterü qaralğan ide. Ämma moñarçı bu proyektlar cirle xalıq faydasına bulmadı. Häm çirattağı yaña yul da, Tibet xalqı häm mädäniätenä ziyan ğına kiteräçäk, dide Weisz-Rind.
Pekin bu borçılularnı bar dip tä belmi. Räsmilär timer yulnı Tibet başqalasınnan Hindstan belän çik buyına taba tağın 270 çaqrımğa, Tibetnıñ ikençe zur şähäre Sigazeğa ozaytırğa teli.
Alsu Qormaş
"Tözüçelär häm başqa taraflarnıñ köräşennän soñ, bez nixayät ber-niçä buın Qıtay xalqınıñ xıyalların tormışqa aşırdıq, bigräk tä azçılıq millätlär yulbaşçılarınıñ xıyalın."
Ämma xıyal çınbarlıqqa äylängäç, problemalar başlandı. Tawlar hawası poezlar häm yulnı eştän çığara. Räsmi açıluğa äle ber ay da bulmağanda, timer yullarınıñ matbuğat wäkule Wang Yongping, bozlanıp qatqan cirgä salınğan timerlärneñ, cir eri başlağaç, sıyfatı üzgärä, dip beldergän ide. Östäwenä, küperlär şığırtıy başlağan dielde.
Belgeçlär süzlärenä qarağanda, bu tör problemalarnı – global cılınu tudıra. Meñnärçä yıl tuñğan kileş torğan cirlär eri , häm yomşaq cirgä salınğan timer yulı awır poezlarğa çıdamıy başlıy. Yıldan yıl bu yaqlarda da hawa aqrınlap cılına bara, belgeçlär äytüençä, problemalar artaçaq.
Timer yulına Tibet bäysezlege tarafdarları qarşı çığa. İrekle Tibet isemle xalıqara oyışmanıñ Londondağı wäkile Yael Weisz-Rind, bu timer yulı – Tibet xalqı faydasına tügel, dip söyläde:
"Älege projektnıñ säyäsi maqsatı bar, bu xaqta Qıtay räsmiläre berniçä tapqır iskä aldı. Häm bu maqsat – Qıtaynıñ Tibetnı kübräk üz kontrolenä aluı. Tibet häm anıñ xalqı turında borçılular arta. Timer yulınıñ tulı köçenä eşli başlawı belän Qıtaynıñ teläsä qaysı waqıtta töbäkkä xärbilär häm qoral cibärü mömkinlege artaçaq."
İrekle Tibet yaqlı studentlar törkeme dä, poez yulı – Tibetnıñ koloniägä äylänüen tizlätäçäk, dip sanıy. Älegä yıraq urnaşqan bu töbäkkä monnan soñ timer yulı belän kübräk qıtaylar kilep urnaşa alaçaq, digän borçılu bar, di alar. Qıtay timer yulına 4 milliard 200 million dollar aqça tottı.
Studentlar süzlärenä qarağanda, Pekin, Tibet xalqınıñ sälämätlek saqlaw häm mäğärifenä soñğı 50 yıl waqıt eçendä şul aqçanıñ 3tän ber öleşen dä sarıf itmägän. İrekle Tibet oyışması wäkile Weisz-Rind, berniçä yıl elek, Bekin timer yulları çeltären kiñäytü turında plan äzerlägän ide, dip iskä ala. Älege plan nigezendä töbäklärgä investisiälär kiterü qaralğan ide. Ämma moñarçı bu proyektlar cirle xalıq faydasına bulmadı. Häm çirattağı yaña yul da, Tibet xalqı häm mädäniätenä ziyan ğına kiteräçäk, dide Weisz-Rind.
Pekin bu borçılularnı bar dip tä belmi. Räsmilär timer yulnı Tibet başqalasınnan Hindstan belän çik buyına taba tağın 270 çaqrımğa, Tibetnıñ ikençe zur şähäre Sigazeğa ozaytırğa teli.
Alsu Qormaş