New Yorkta barğan BMO Ğömüm Mäclese qısalarında tarixta berençe tapqır xalıqara möhacirlek mäsäläsenä bağışlanğan zur cıyın uzdı. Dönyada bügenge köndä 190 million immigrant bar dip isäplänä. Alar eşläp tapqan açqalar yäşägän däwlätlärenä häm tuğan illärenä zur yoğıntı yasıy. Bu cıyınnı oyıştıruçılar, migrasiä ağımın ber il genä idarä itä almıy, bu ölkädä – urtaq säyäsät buldırırğa kiräk, dip belderä.
Kiçä ike könlek cıyınnı açıp, BMO general sekretare Kofi Annan, äle berniçä yıl elek kenä dä, möhacirlek turında söyläşergä törle illärne cıyu – mömkin tügel ide, dip belderde:
"Xäräkät itü şul qadär ciñel bulğan bu yaña çor üze belän yaña mömkinleklär, şul uq waqıtta yaña awırlıqlar kiterde. Yaña çor – xalıqara möhacirlek belän tärräqiät arasında kürenmägän bäyläneşlär bulğanın kürsätte. Berniçä yıl elek küplär, BMOda mondıy söyläşüneñ buluı mömkin tügel dip uylağandır."
Ämma migrantlarnı xäzer inde inqar itep bulmıy. Alar tege yäki bu il xalqınıñ zur öleşen täşkil itä. AQŞ xalqınıñ 13%tı möhacirlär bulsa, Avstraliädä alar 20%.
Könçığış Yevropadan xalıq yaxşıraq xezmät xaqı häm yäşäw şartları ezläp Könbatış Yevropağa kitä. Könbatışta bügenge köndä iñ küp migrantlar sanı – Yevropa Berlegenä yaña ğına kergän däwlätlär, şulay uq Rusiä häm Ukrainadan.
Bügenge cıyınnı oyıştruçılar – möhacirlärne – iqtisadi köç bularaq kürergä häm alardan fayda alırğa täqdim itä. Ämma monıñ öçen däwlätlärneñ berläşep urtaq säyäsät buldıruı möhim.
BMO general sekretareneñ migrasiä mäsälälärendäge wäkile Peter Sutherland, üz çığışında, möhacirlärneñ qaydan qaya qaysı illär aşa baruın isäpkä alğanda, migrasiä illärgä öç däräcädä täsir itä , dip belderde.
"İmmigrantlar qaydan qaya bara – qanunsız migrasiä mäsäläsen xäl itü öçen menä bu illär arasında kileşü häm añlaşu bulırğa tieş. Qanunsız möhacirlek alarnıñ üzlärenä zur qıyınlıqlar tudıra, çönki alar yış qına keşe säwdäse qorbannarına äylänä."
Ämma kileşügä ireşü ciñel bulmayaçaq. Peter Sutherland fikerençä, bik küp illär äle dä – migrasiä ilneñ eçke eşe, anı xalıqara däräcädä xäl itü kiräk tügel dip sanıy:
"Quşma Ştatlar, mäsälädä urtaq fikergä ireşügä şik belderä."
Rusiädä möhacirlekneñ tağın üz yaqları bar. Federal Migrasiä Xezmäte başlığı Konstantin Romodanovskiy, Rusiä säyäsätendä 4 mäsälägä iğtibar birelä, dip belderde:
"Berdäm qanunnarnı ütäw öçen şartlar tudıru, keşe xoquqların yaqlaw, tartip häm qanun xakimiäte, häm migrasiädän – iqtisadi, säyäsi, sosial häm demografik ölkälärdä mömkin qadär kübräk fayda çığaru."
Cıyın bügen tämamlana, ämma nindi dä bulsa kileşülär qabul iteler dip kötelmi. Könbatış Yevropa, möhacirlek ölkäsendä, urtaq säyäsätne, AQŞ belän çağıştırğanda, kübräk yaqlıy.
Belgiä, migrasiä problemalarına bağışlanğan çirattağı zur xalıqara cıyınnı 2008nçe yılda Brüsseldä ütkärergä täqdim itte.
Alsu Qormaş
"Xäräkät itü şul qadär ciñel bulğan bu yaña çor üze belän yaña mömkinleklär, şul uq waqıtta yaña awırlıqlar kiterde. Yaña çor – xalıqara möhacirlek belän tärräqiät arasında kürenmägän bäyläneşlär bulğanın kürsätte. Berniçä yıl elek küplär, BMOda mondıy söyläşüneñ buluı mömkin tügel dip uylağandır."
Ämma migrantlarnı xäzer inde inqar itep bulmıy. Alar tege yäki bu il xalqınıñ zur öleşen täşkil itä. AQŞ xalqınıñ 13%tı möhacirlär bulsa, Avstraliädä alar 20%.
Könçığış Yevropadan xalıq yaxşıraq xezmät xaqı häm yäşäw şartları ezläp Könbatış Yevropağa kitä. Könbatışta bügenge köndä iñ küp migrantlar sanı – Yevropa Berlegenä yaña ğına kergän däwlätlär, şulay uq Rusiä häm Ukrainadan.
Bügenge cıyınnı oyıştruçılar – möhacirlärne – iqtisadi köç bularaq kürergä häm alardan fayda alırğa täqdim itä. Ämma monıñ öçen däwlätlärneñ berläşep urtaq säyäsät buldıruı möhim.
BMO general sekretareneñ migrasiä mäsälälärendäge wäkile Peter Sutherland, üz çığışında, möhacirlärneñ qaydan qaya qaysı illär aşa baruın isäpkä alğanda, migrasiä illärgä öç däräcädä täsir itä , dip belderde.
"İmmigrantlar qaydan qaya bara – qanunsız migrasiä mäsäläsen xäl itü öçen menä bu illär arasında kileşü häm añlaşu bulırğa tieş. Qanunsız möhacirlek alarnıñ üzlärenä zur qıyınlıqlar tudıra, çönki alar yış qına keşe säwdäse qorbannarına äylänä."
Ämma kileşügä ireşü ciñel bulmayaçaq. Peter Sutherland fikerençä, bik küp illär äle dä – migrasiä ilneñ eçke eşe, anı xalıqara däräcädä xäl itü kiräk tügel dip sanıy:
"Quşma Ştatlar, mäsälädä urtaq fikergä ireşügä şik belderä."
Rusiädä möhacirlekneñ tağın üz yaqları bar. Federal Migrasiä Xezmäte başlığı Konstantin Romodanovskiy, Rusiä säyäsätendä 4 mäsälägä iğtibar birelä, dip belderde:
"Berdäm qanunnarnı ütäw öçen şartlar tudıru, keşe xoquqların yaqlaw, tartip häm qanun xakimiäte, häm migrasiädän – iqtisadi, säyäsi, sosial häm demografik ölkälärdä mömkin qadär kübräk fayda çığaru."
Cıyın bügen tämamlana, ämma nindi dä bulsa kileşülär qabul iteler dip kötelmi. Könbatış Yevropa, möhacirlek ölkäsendä, urtaq säyäsätne, AQŞ belän çağıştırğanda, kübräk yaqlıy.
Belgiä, migrasiä problemalarına bağışlanğan çirattağı zur xalıqara cıyınnı 2008nçe yılda Brüsseldä ütkärergä täqdim itte.
Alsu Qormaş