Bu atnada Tatarstanda tağın ber yubileynı bilgeläp üttelär. Süz respublikanıñ kinematografiä berlege oyışuına 25 yıl tulu turında bara. 1981 yılda üz eşen başlap cibärgän älege icadi berlek bügenge köndä 44 keşene berläşterä. Berlekneñ yubileyı uñayınnan Qazandağı Mir kinoteatrında tantanalı utırışı uzdı. Anda üzläreneñ kollegaların qotlarğa Rusiä kinematografiä berlege citäkçelege dä kilde. Şulay uq bäyräm çaraları arasında Dön’ya kinooperatorlar küze belän dip isemlängän fotokürgäzmä ütkärü, XXI ğasırda Tatarstannıñ kinosı digän konferensiä uzdıru, avtorlıq xoquqların yaqlaw buyınça seminar oyıştıru, respublikada icat itelgän fil’mnarnı kürsätü kebeklär bar. Şuşı yubiley könnärendä milli kino studiäse, tatar kinosın buldıru xaqında da söyläşü buldı.
Tatarstannıñ kinematografiä berlegen citäkläwçe Yuriy Gvozd’ süzlärenä qarağanda, berlek yärdämendä bolğarlar tarixına bağışlanğan fil’m töşerelä başlanğan, Küktaw näfis fil’mı ekrannarğa çıqqan, tatar äkiätläre nigezendä Tañ-Batır animatsiä fil’mı yasalıp betkän. Monnan tış, Tatarstanda küp kenä dokumental’ fil’mnar da töşerelä ikän. Bu xaqta jurnalistlarğa Tatarstannıñ kinematografiä berlegeneñ 25 yıllığı uñayınnan uzğan matbuğat oçraşuında söylädelär. Anda berlekneñ räise Yuriy Gvozd’, Tatarkino citäkçese Vladimir Batrakov, rejisser Edmas Utyaganov häm dramaturg Mansur Ğiläcev qatnaştı. Matbuğat oçraşuında süz şulay uq respublikada milli kinostudiäne oyıştıru turında da buldı. Anı buldıru xaqında Tatarstan prezidentınıñ Rusiä kinematografistları berlege räise Nikita Mixalkov belän oçraşuında da söyläşengän ide. Xäzerge köndä monıñ öçen kiräkle dokumentlar äzerlänep, respublika xökümätenä tapşırılğan. Aqçalar bülenep birelgän oçraqta, milli fil’mnar studiäse Tatarstanda inde 2007 yıldan uq eşli başlıy alaçaq ikän. Anda tatar kinosı ğına tügel, İdel buyında yäşäwçe başqa millät wäkilläre dä üzläreneñ milli fil’mnarın töşerä alır ide, dip sanıy respublikanıñ kino berlege wäkilläre.
Xäyer, rejisser Edmas Utyaganov fikerençä, tatar kinosın buldıruda finans problemalar ğına tügel, başqalar da şaqtıy. Milli kino millätne saqlaw maqsatında eşlärgä tieş, ä andıy äsärlärne buldıru öçen bezneñ milli kadrlarıbız – rejisserlarıbız, dramaturglarıbız, operatorlarıbız yuq, dip sanıy. Ä menä dramaturg Mansur Ğiläcev isä, kino töşerer öçen bezneñ böten närsäbez citärlek, dip sanıy. Azatlıq radiosınıñ Qazan studiäsendä bez Mansur Ğiläcevtän tatar kinosı, anı buldıru problemaları, ğomumän, milli kinematografnıñ kiläçäge turında fikerlären beleştek.
Kino turında söyläşülär tuydırdı inde. Bu xaqta bez inde 10-15 yıl söyläşäbez. Xäzer inde böten söyläşülärne onıtıp, eşkä totınırğa kiräk. Minemçä, tatar kinosı bulırğa tieş. Çönki bezneñ anıñ öçen nigezebez bar – ul tatarnıñ yazmışı. Min üzemne milli kinematografnıñ qorbanı dip sanıym. Çönki min ssenariylar yazam da yazam, ä şunnan artıq eş haman da barmıy. Ä nik barmıy digändä – bar närsä dä aqçağa barıp terälä. Aqça bulsa, irtägä ük kino töşerä başlarğa bula. Böten närsä äzer bezneñ - rejisserlar, akterlar, rässamnar bar. Texnik yağın bik ciñel xäl itep bula xäzer. Mäskäwdä bik küp kinostudiälär eşläp kilä, alardan bar närsäne dä alıp torıp bula, töşerä almağan äyberlärne kom’pyuterda eşläw mömkinlege bar. Milli kino töşerelä başlasın öçen, minemçä, ber bik däräcäle, täcribäle keşe şuşı eşkä totınırğa tieş. Bezgä dramanı da, komediäne dä töşerergä kiräk, bezdä nindider eksperimental’ fil’mnar da bulırğa tieş. Janrlar baylığı bulırğa tieş. Annarı fil’mnar zamança, sıyfatlı, yuğarı däräcädä töşerelergä tieş. Şul oçraqta ğına alar tamaşaçığa qızıqlı bulaçaq, alarnı qarawçı bulaçaqMansur Ğiläcev fikerençä, tatar fil’mnıñ tatarlar öçen genä tügel, başqa millät keşelärenä dä qızıqlı itep töşerergä kiräk. Şul oçraqta ğına anıñ tamaşaçısı bulaçaq, di dramaturg. Läkin älegä sıyfatlı, başqa fil’mnar belän köndäşlek itärlek äsärlär tudıru xaqında süz alıp baru xıyal bulıp qına kürenä. Xäzergä bezneñ öçen az byudjetlı, qısqa fil’mnarnı töşerü dä şaqtıy zur problema bulıp tora.
Gölnaz İlgizär