Rusiä xökümäte Mäskäwdä utırsa da, ilneñ başında toruçılar, ayırım alğanda Rusiä prezidentı Vladimir Putin, anıñ urınına däğwa itär dip farazlanğan Sergei İvanov häm Dmitry Medvedev, barısı da Rusiäneñ elekke başqalası – Piterburdan. Bu oçraqlı xälme ällä monıñ artında närsäder barmı?
Neva yılğası aşa Petr häm Pavel nığıtması qarşında, Piterbur cämiğ mäçeteneñ zäñgär-altın gömbäzläre artında Rusiäneñ säyäsi tarixı cıyılğan pıçıraq yämsez töstäge bina-muzey urnaşqan. 300 yıl elek bu urın – şähärneñ iñ borıñğı iñ zur mäydanı bulğan, bina artında ğına patşa Petr 1 yäşägän bulğan.
Piterburdan bik küp tanılğan säyäsätçe çıqtı. Bügenge köndä muzeyda "300 yıllıq Rusiä säyäsätendä Piterburnıñ urını" dip isemlängän kürgäzmä bara. Tarixçı Aleksander Smirnov:
"Vladimir Putin prezident bulğaç, ul üzenä maqsat quydı. 90nçı yıllar rejimınıñ ilne ber qaya da alıp barmawı kön kebek açıq ide häm aña yaña törle säyäsät urnaştırırğa kiräk buldı. Ämma bu yaña eşendä ul Mäskäwdäge säyäsätçelärgä ışanmadı, çönki alar rişwätçelekkä batqan "oligarxlarğa" yaqın ide. Putin öçen – Piterbur mentalitetın kiterep yaña çor başlaw möhim ide, monı ul yaña keşelär kiterep kenä başqara ala ide. Häm ul şäxsän üze belgän keşelärdän torğan xökümät tözede."
Piterbur häm andağı keşelär Rusiä tarixında här waqıt zur rol uynadı.
Bolşeviklar Grigory Zinovyev häm Sergei Kirov üz çorlarında täsirle keşelär bulıp soñıraq Stalin waqıtında atıp üterelde. 90nçı yıllar privatizasiäse belän tanılğan säyäsätçe Anatoly Çubays...1998nçe yılda atıp üterelgän demokratik reformalar yaqlı säyäsätçe Galina Starovoytova – barısı da çığışları belän Piterbur keşeläre.
Muzey başlığı Yevgeny Artemov süzlärenä qarağanda, Piterburnıñ tağın ber üzençälege bar:
"Leningrad – Yevropağa täräzä bulğanğa demokratiä cilläre biregä Aziägä yaqınraq yäşäwçelärgä qarağanda tizräk barıp citä. Häm monda barğan yañalıq prosessları – böten ilne nindider körçektän çığaruğa yardäm itä alır ide."
Tarixçı Smirnov bu fiker belän kileşep betmi, Piterbur xalqı Rusiäneñ qalğan öleşennän här waqıt ayırıla ide, di:
"Berençe yünäleş ul – modernizasiä. İkençese – min, Piterburdan çıqqan säyäsätçelär barısı da demokratlar dip äytmäs ide. Kiresençä, alarnıñ kübese – nıqlı xakimiätne yarata, cawaplılıqnı üz östenä aluçılarnı yarata."
Vassilyev utrawında urnaşqan prezident Putin uqığan Däwlät Universitetı tiräsendäge keşelärneñ dä fikerläre ber törle genä bulmadı:
"Şulay kilep çıqqan inde, belmim dä. Alar Mäskäwdän dä bula ala ide. Monda Piterbur mentalitetı nindider rol uynıydır dip uylamıy, oçraqlı kilep çıqqan xäl."
"Minemçä bu yaxşı äyber. Nigä böten keşe Mäskäwdän bulırğa tieş? Putin minemçä moña noqta quyarğa teläp keşelärne Piterburdan kiterä başladı. İldä başqa zur şähärlär yuq bit. Putin döres eşli."
Ämma şähärneñ däwlät politexnik universitetı möğallimäse İrina Kondraşova fikerençä, çın borçılu – säyäsätçelärneñ ber şähärdän buluında ğına tügel:
"Piterburdan çıqqan barlıq säyäsätçelär – ber oyışma keşeläre, iñ küp borçığanı menä şul. Däwlät İminlege, KGB ul geografiägä bäyle tügel. Ul oyışma, häm bälki ul keşelär turında söylägändä, alarnıñ qaysı şähärdä tuğannarın tügel, ä – nindi sistemada tärbiälänülären häm nindi qanunnar belän yäşäwläre turında uylarğa kiräkter. Minemçä alarnıñ qaysı töbäktän buluları möhim tügel."
Putin KGB podpolkovnigı därcäsendä 1985-1990nçı yıllarda Könçığış Germaniäneñ Dresden şähärendä eşläde. Älegä qadär saqlanu ministrı bulğan Segrei İvanov ta şul uq däräcädä ide.
Kiläse yılda Rusiä xalqı yaña prezidentnı saylayaçaq. Putin äle ber namzätne dä atap äytmäde.
Alsu Qormaş
Piterburdan bik küp tanılğan säyäsätçe çıqtı. Bügenge köndä muzeyda "300 yıllıq Rusiä säyäsätendä Piterburnıñ urını" dip isemlängän kürgäzmä bara. Tarixçı Aleksander Smirnov:
"Vladimir Putin prezident bulğaç, ul üzenä maqsat quydı. 90nçı yıllar rejimınıñ ilne ber qaya da alıp barmawı kön kebek açıq ide häm aña yaña törle säyäsät urnaştırırğa kiräk buldı. Ämma bu yaña eşendä ul Mäskäwdäge säyäsätçelärgä ışanmadı, çönki alar rişwätçelekkä batqan "oligarxlarğa" yaqın ide. Putin öçen – Piterbur mentalitetın kiterep yaña çor başlaw möhim ide, monı ul yaña keşelär kiterep kenä başqara ala ide. Häm ul şäxsän üze belgän keşelärdän torğan xökümät tözede."
Piterbur häm andağı keşelär Rusiä tarixında här waqıt zur rol uynadı.
Bolşeviklar Grigory Zinovyev häm Sergei Kirov üz çorlarında täsirle keşelär bulıp soñıraq Stalin waqıtında atıp üterelde. 90nçı yıllar privatizasiäse belän tanılğan säyäsätçe Anatoly Çubays...1998nçe yılda atıp üterelgän demokratik reformalar yaqlı säyäsätçe Galina Starovoytova – barısı da çığışları belän Piterbur keşeläre.
Muzey başlığı Yevgeny Artemov süzlärenä qarağanda, Piterburnıñ tağın ber üzençälege bar:
"Leningrad – Yevropağa täräzä bulğanğa demokratiä cilläre biregä Aziägä yaqınraq yäşäwçelärgä qarağanda tizräk barıp citä. Häm monda barğan yañalıq prosessları – böten ilne nindider körçektän çığaruğa yardäm itä alır ide."
Tarixçı Smirnov bu fiker belän kileşep betmi, Piterbur xalqı Rusiäneñ qalğan öleşennän här waqıt ayırıla ide, di:
"Berençe yünäleş ul – modernizasiä. İkençese – min, Piterburdan çıqqan säyäsätçelär barısı da demokratlar dip äytmäs ide. Kiresençä, alarnıñ kübese – nıqlı xakimiätne yarata, cawaplılıqnı üz östenä aluçılarnı yarata."
Vassilyev utrawında urnaşqan prezident Putin uqığan Däwlät Universitetı tiräsendäge keşelärneñ dä fikerläre ber törle genä bulmadı:
"Şulay kilep çıqqan inde, belmim dä. Alar Mäskäwdän dä bula ala ide. Monda Piterbur mentalitetı nindider rol uynıydır dip uylamıy, oçraqlı kilep çıqqan xäl."
"Minemçä bu yaxşı äyber. Nigä böten keşe Mäskäwdän bulırğa tieş? Putin minemçä moña noqta quyarğa teläp keşelärne Piterburdan kiterä başladı. İldä başqa zur şähärlär yuq bit. Putin döres eşli."
Ämma şähärneñ däwlät politexnik universitetı möğallimäse İrina Kondraşova fikerençä, çın borçılu – säyäsätçelärneñ ber şähärdän buluında ğına tügel:
"Piterburdan çıqqan barlıq säyäsätçelär – ber oyışma keşeläre, iñ küp borçığanı menä şul. Däwlät İminlege, KGB ul geografiägä bäyle tügel. Ul oyışma, häm bälki ul keşelär turında söylägändä, alarnıñ qaysı şähärdä tuğannarın tügel, ä – nindi sistemada tärbiälänülären häm nindi qanunnar belän yäşäwläre turında uylarğa kiräkter. Minemçä alarnıñ qaysı töbäktän buluları möhim tügel."
Putin KGB podpolkovnigı därcäsendä 1985-1990nçı yıllarda Könçığış Germaniäneñ Dresden şähärendä eşläde. Älegä qadär saqlanu ministrı bulğan Segrei İvanov ta şul uq däräcädä ide.
Kiläse yılda Rusiä xalqı yaña prezidentnı saylayaçaq. Putin äle ber namzätne dä atap äytmäde.
Alsu Qormaş