Britaniäneñ Taşkenttağı ilçese Craig Murray tiräsendä bäxäs bara. Moña anıñ Üzbäkstanda keşe xoquqlarınıñ bozıluın häm Britaniäneñ cäberläv yulı belän alınğan küzläv informatsiäsennän faydalanuın tänqitlägän belderüläre säbäp bulıp tora. İlçe bu xaqta iyül ayında yazğan memorandumında beldergän. Bu memorandum niçekter Britan mätbuğatına eläkkän. Mediadağı mäğlmätlärgä qarağanda, Britaniäneñ tışqı eşlär ministerlege anıñ postına kire qaytuın, mäsälä açıqlanğançğa qädäre, tuqtatqan. Britan xökümäte şulay da Murray äle dä ilçe dip belderde. Keşe xoquqların yaqlau oyışmaları Murraynıñ qıulığın xuplau belän ber rättän, yäşeren memorandum niçek cämağätçelek qulına eläkte digän sorau da quyalar.
Bu xaqta berençe bulıp britan gazetası Financial Times Düşämbe könne yazıp çıqtı. Gazetanıñ yazuınça, ilçe Murraynıñ yäşeren memorandumında Londonıñ Üzbäkstanda keşelärne cäberläv yulı belän alınğan yäşeren mäğlümätlärne faydalanuı tänitlängän. Qulğa alınıp cäberlänü yulı belän alınğan mäğlümätlär AQŞqa tapşırılğan, ä inde Üzäk Küzläv İdaröse CİA alarnı Büyek Britaniägä tapşırğan ikän. İlçeneñ Tışqı eşlär ministerlegenä cibärgän memorandumında, keşelär cäberlänü yulı belän nindider ğäyeplärene iqrar itärgä mäcbür itelälär. Üzbäkstan xökümäte şuşı yul belän AQŞ häm Britaniäne , bez dä terrorğa qarşı suğışabız dip ışandırrğa tırışa dielgän. Ul bu praktikanı moral, xoquq häm praktik yaqtan yalğış dip xisaplıy häm monıñ tuqtatıluın sorıy. Britan gazetaları Dayli Telegraph belän The Gurdian Sişämbedä xökümät Murrayne Taşkentqa qaytarmay turında uylıy dip yazıp çıqtılar. İlçe Britaniädä yalda. Keşe xoquqları buyınça Xalıqara Helsinki Federatsiäse mödire Aaron Rhodes radiobıznıñ Üzbäk redaksiäsenä bu xaqta bolarnı äytte.
Audio
"Minem fikeremşä, keşe xoquqların yaqlauçı oyışmalarnıñ küpläre ilçene alqışlar. Üzbäkstandağı xällär turında xäqiqätne äytergä anıñ qıulığı citte. Bez keşe xoquqları häm xalıqara yöklämär xaqında citdibez ikän, ul çaqta alar turında açıqça söylärgä tieşbez. "
Rhodes Murrayneñ qıulığın häm açıqlığın xuplasa da, anı şulay uq bu memorandumnıñ mätbuğat qulına niçek elägüe dä qızqsındıra
Audio
"Monda ber sorau tua. Bu niçek faş itelde. Keşe üzeneñ borçıluın belderüe belän döres eşläde. Läkin, bu memorandum medianıñ qulına niçek eläkte?"
Anıñ fikerençä, mondıy näzberek diplomatik mäsäläneñ cämağätçelekkä mäğlüm buluı, pärdä artında anı xäl qılunı qıyınlaştıra. Murray moña çaqlı da diplomatik bulmağan belderülär yasap kilde. Anıñ 2002-nçe häm 2003-nçe yıllarda Üzbäkstanda keşe xoquqlarınıñ küzätlmäve turındağı bik açıq belderüläre Britan xökümäten dä, prezident İslam Kärimovnı da qıyın xäldä qaldırğan ide. Murray üze tiräsendä barğan bäxäs turında endäşmi. AQŞnıñ Üzbäkstanda xärbi hava bazası bar häm ul annan torıp Afğanistanda anti-terror operatsilär alıp bara. Tänqitçelär, Könbatışnı terrorğa qarşı suğışta xezmättäşlek itüe säbäple Üzbäkstanda keşe xoquqlarınıñ bozıluına küz yomuda ğäyeplilär. Helsinki federatsiäse mödire Rhodesnıñ süzlärneçä, Murrayneñ şikle şäxeslärdän eskänçä yulı belän informatsiä alına digän borçıluı döres bulğan xäldä, andıy mäğlümätneñ döreslegenä şiklänep qararğa kiräk.
Audio
"Üzbäklär monı eşlilärme-yuqmı anısın belmim. Läkin, andıy säyäsät moral prinsiplarnı bozu belän ber rättän, näticäle dä bula almıy. Çönki, cäberläv yulı belän alınğan mäğlümät ğädättä döres bulmıy."
AQŞ Dävlät Departamentı August ayında Üzbäkstan 2002-nçe yılda tözelgän Strategik Partnerlıq Kileşüendä telgä alınğan keşe xoquqları ölkäsendäge yöklämälärne ütämäde häm reformalar ütkärmäde digän näticägä kilde häm 18 milion dollarlıq ekonomik yardämne tuñdırdı.
Färit İdelle, Praga.
Audio
"Minem fikeremşä, keşe xoquqların yaqlauçı oyışmalarnıñ küpläre ilçene alqışlar. Üzbäkstandağı xällär turında xäqiqätne äytergä anıñ qıulığı citte. Bez keşe xoquqları häm xalıqara yöklämär xaqında citdibez ikän, ul çaqta alar turında açıqça söylärgä tieşbez. "
Rhodes Murrayneñ qıulığın häm açıqlığın xuplasa da, anı şulay uq bu memorandumnıñ mätbuğat qulına niçek elägüe dä qızqsındıra
Audio
"Monda ber sorau tua. Bu niçek faş itelde. Keşe üzeneñ borçıluın belderüe belän döres eşläde. Läkin, bu memorandum medianıñ qulına niçek eläkte?"
Anıñ fikerençä, mondıy näzberek diplomatik mäsäläneñ cämağätçelekkä mäğlüm buluı, pärdä artında anı xäl qılunı qıyınlaştıra. Murray moña çaqlı da diplomatik bulmağan belderülär yasap kilde. Anıñ 2002-nçe häm 2003-nçe yıllarda Üzbäkstanda keşe xoquqlarınıñ küzätlmäve turındağı bik açıq belderüläre Britan xökümäten dä, prezident İslam Kärimovnı da qıyın xäldä qaldırğan ide. Murray üze tiräsendä barğan bäxäs turında endäşmi. AQŞnıñ Üzbäkstanda xärbi hava bazası bar häm ul annan torıp Afğanistanda anti-terror operatsilär alıp bara. Tänqitçelär, Könbatışnı terrorğa qarşı suğışta xezmättäşlek itüe säbäple Üzbäkstanda keşe xoquqlarınıñ bozıluına küz yomuda ğäyeplilär. Helsinki federatsiäse mödire Rhodesnıñ süzlärneçä, Murrayneñ şikle şäxeslärdän eskänçä yulı belän informatsiä alına digän borçıluı döres bulğan xäldä, andıy mäğlümätneñ döreslegenä şiklänep qararğa kiräk.
Audio
"Üzbäklär monı eşlilärme-yuqmı anısın belmim. Läkin, andıy säyäsät moral prinsiplarnı bozu belän ber rättän, näticäle dä bula almıy. Çönki, cäberläv yulı belän alınğan mäğlümät ğädättä döres bulmıy."
AQŞ Dävlät Departamentı August ayında Üzbäkstan 2002-nçe yılda tözelgän Strategik Partnerlıq Kileşüendä telgä alınğan keşe xoquqları ölkäsendäge yöklämälärne ütämäde häm reformalar ütkärmäde digän näticägä kilde häm 18 milion dollarlıq ekonomik yardämne tuñdırdı.
Färit İdelle, Praga.