“İdelgä -15!”dip atalğan jurnalnıñ baş säxifäse “İdel suı ağa torır” dip başlanıp kitä. Bu yazma belän “idel”çelär jurnal uquçıların “İdel” buylap säfärgä alıp çığa. “İdel”neñ totqan yulın, mäslägen dürt süz: yäşlek, millät, säyäsät, zaman belän bilgelärgä mömkin,- dilär idelçelär. “İdel bit ul tirän bit ul , İdel bit ul kiñ bit ul.“ dip cırlana xalıq cırında da. Mäşhür “İdel” isemen alğan bu jurnal xucaları häm xucabikäläre“İdel zaman sulışı belän yäşi”,- dilär. Äye şul, zaman sulışı.Bu säfärdä 80 bitle bu jurnalnıñ bitlärendä zaman sulışın toyıp yäşägän bik küp şäxeslär qatnaşqan. Alarnıñ anda sallı-sallı fikerläre urın alğan. Här eşneñ qağidädän başlanıp kitüen istä totıp, “idel”çelär Tufan Miñnullinnıñ “Tatarnıñ äxlaqi kodeksı” dip atalğan yazmasınıñ däwamın birep anıñ “ Xalqıbız yäşäsen disäk, ruxıbıznı buysınmağan kileş saqlap köräşkä äzer bulırğa tieşbez. Ä köräşneñ iñ awırı- üzeñ belän üzeñ köräşü, bireşergä telämäw, meskenlek belän rizalaşmaw”,-digän süzlären, bu säfärgä ber fatixa itep alalar. Ä iñ “Tür başı”na , “berençelär härçaq istä” dip jurnalnıñ berençe baş redaktorı Rimzil Wäliev belän jurnalnıñ xäzerge baş möxärrire Raşat Nizaminıñ qorğan äñgämäse birelä. “Kiläçäkne yäşlär, yaña buın yaña dulqında kütärep alsın ide. Milli kul''turanı, tuğan telne yaratığız. Yäşlär kübräk bala tapsınnar, öç-dürt telne belsennär, kampitrnı häm İnternetnı üzläşterüdän, yaña texnologiädän çittä qalmasınnar. “İdel” ul härwaqıt alğa taba ağa. Artqa yul yuq”- dip “İdel”neñ ağışın yäşlär belän bergä, ber yünäleştäräk, ağırğa öndi. Häm şunsın da äytmiçä ütep kitep bulmıy, jurnal bitlärendä çığış yasawçılar arasınnan İsmägıl'' Şäräfiev “İdel dulqınnarı” säxifäsendä anı “mahir diplomat häm psixolog” dip atıy. Ä şul uq säxifädä Ğazinur Morat, “İdel”neñ “ “Azatlıq” radiosı belän xezmättäşlek itüen dä iskä ala. “..Ber könne redaksiägä, bezgä tawışı belän bik tä tanış bulğan Azatlıq radiosınnan tatarlığıbıznı härdaim iskä töşerep torğan, xalqıbıznıñ ülemsezlegenä härwaqıt ömet-ışanıç uyatıp toruçı Färit İdelle häm anıñ cämäğäte kilep kerde. Bu Färit İdelleneñ ata-babalarınıñ cirenä täwge tapqır ayaq basuı ide. Färit- Färidälärneñ tawışın bezgä işettermäs öçen genä dä sovet xökümäte milliardlağan aqçalar sarıf itä ide”-, dip iskä ala “İdeleñ belän aqqanda...” dip isemlängän üz yazmasında Ğazinur Morat. Ä Marsel'' Galiev 1990-97 yıllarda baş möxärrir bulğan Fäiz Zölqarnaynı yuqsına. Yuqsındıra dip anı zur xäreftän Ul dip kenä telgä ala. Ä säyäsät säxifäsendä jurnalnıñ baş möxärrir urınbasarı Rafiq Yunısnıñ tarix institutı direktorı Rafail'' Xäkim belän äñgämäse birelä. Bu äñgämädä uzğan 4 yıl eçendä säyäsättä nindi üzgäreşlär, Tatarstan ni xäldä? Çigenülärneñ çige bulırmı?- digän Rafiq äfändeneñ yawdırğan sorawlarına Rafail'' Xäkimovnıñ cawabı bolayraq: “Böten ışanıç Tatarstan belän tatarlarda. Mäskäw Kremle eşli torğan eşneñ kiläçäge yuq. Çönki ul däwlätne cimerügä iltä. Xäzerge çeterekle situatsiädä Mäskäw belän mañğayğa- mañğay çäkäläşäse kilmi. Läkin bu birelü dä tügel .Ämma tel mäs’äläsendä bez köräştän berqayçan da baş tartmayaçaqbız,-di ul. Millät yäşläre säxifäsendä urın alğan Tatar yäşläreneñ berençe Bötendönya Forumı Başqarma byuro räise Azat İslayevnıñ iñ aktual'' mäs’äläse- Forumnıñ Ustavın eşläwe ikän. Bügenge tatar yäşläre arasında Azat İslaev kebek “Qızğan Qazan” KVNın ayaqqa bastıruçılar, häm “Bäxäs qırı” säxifäsendä “Qazan qabıza” dip atalğan tämäkesez , sırasız tatar cırların qullanıp disko-biyüllär oyıştırırğa öndäwçe, häm bäxäskä kerüçe , araqısız Tuylar oyıştıruçı Amil Nur kebek yegetlär bulğanda bezneñ kiläçägebez öçen çınlap ta xafalanırğa kiräkmider, möğayın digän tä''sir qala. Yuq ikän şul, zarlanırlıq närsälär dä şaqtıy ğına. Milliät säxifäsendä “Säyäsi demografiä, yäki moğcizai sannar”digän yazması belän tarix fännäre doktorı Damir İsxaqov çıqqan. Ul yazmasına epigraf itep (Pogo isemle opossum)nıñ “Doşman tabıldı- ul üzebezneñ eçebezdä” digän qanatlı süzlären alğan. 2002 yılğı xalıqnı isäpkä alu waqıtındağı sannarnı çağıştıru näticäsendä tuğan fikerlären kitergän. “260 meñ tatarnı tatardan tartıp aluğa kem ğayeple? Ällä 10 meñ seber tatarımı, ällä 25мең keräşen tatarımı, ällä inde 2002 yılda “başqort” iseme astında terkälgän Başqortstan cirendä yäşägän 150- 200 meñ elek “tatar”dip terkälgän törkemme? Bolar tağın ike zur mäs''älä kiterep çığaraçaq”,- di ul. Ä nindi mäs''älälär turında ikänen uqıp belergä “İdel” jurnalı uquçılarınıñ üzlärenä qaldırabız. Waqıt qısan bulu säbäple jurnaldağı bar närsälär turında da äytep beterep bulmadı. Ämma jurnalnı uquçılar monda käsep-käsäbä säxifäsendä “Tatenergo”citäkçese İlşat Färdiev turındağı yazma belän dä , şiğriät dönyasınnan Röstäm Ğilemcan şiğerläre belän dä , cırçı Zölfiä häm muzıkant-kompozitor Möxtär Minhacewlar belän äñgämäsen dä, Şa-yarış säxifäsendä Almaz Xamzinnıñ küçtänäçläre belän dä tanışa alasız. Qısqası ,“İdel”neñ bu oktäber sanı bik möhim mäs''älälär, zatlı şäxeslär turında mawıqtırğıç itep yazğan.
Mälikä Basıyr, Qazan.