Sişämbedä Mısırnıñ Şarm äl-Şäix şähärendä ütkän oçraşuda İzrail premier-ministrı Ariel Şaron häm Fälästin prezidentı Mäxmüt Abbas ut tuqtatu turında iğlan itte. Bu kileşü Yaqın könçığışta 4 yıldan artıq däwam itkän häm 4 meñnän artıq keşeneñ ğömeren özgän köç qullanularnı tuqtatunı maqsat itep quya. Fälästinneñ yaña citäkçese qatnaşında ütkän bu oçraşu kiläçäkkä solıx ömetläre uyatsa da, belgeçlär, alda äle küp kirtälär kötä dip kisätä.
Sişämbedä Mısırnıñ Şarm äl-Şäix şähärendä ütkän oçraşu İzrail häm Fälästin citäkşeläreneñ soñğı 4 yılda berençe oçraşuı buldı. İzrail premier-ministrı Ariel Şaron häm Fälästinneñ uzğan ayda ğına saylanğan prezidentı Mäxmüt Abbas ber-berseneñ qulın qıstı häm ayrım belderülär yasadı.
Abbas, Şaron belän här törle köç qullanularnı tuqtatırğa kileşüe turında iğlan itte häm älegä töbäktä küzätelgän tınıçlıq yaña, tınıç çornıñ başı bulır digän ömeten äytte. Bügenge kileşüne ul Quşma Ştatlar tarafınnan alğa sörelgän "yul xaritasın" ğämälgä quyda berençe, möhim adım dip atadı.
Şaron da üzeneñ çığışında, İzrail Fälästinlelärgä qarşı bar törle xärbi ğämällären tuqtata, dip belderde. Bügenge kileşü näticäsendä tuğan forsatnı ul bik "näzberek" dip atadı häm anı ıçqındırmas öçen ike yaqnı da saqlıq belän eş itergä çaqırdı. Här Fälestinle, här İzraille köç qullanuğa, keşe üterügä yul quyılmayaçaq, dip iğlan itergä tieş dide ul.
Fälästin ministrı Saeb Erekat, Fälästin yağı solıxqa ireşü öçen qulınnan kilgänen eşliäçäk dide häm bügenge oçraşunı İzrail belän Fälästin arasında yaña çor başlanu dip atadı:
Audio (Saeb Erekat)
"Minemçä bu başlanğıç sammit, soñğısı bulmas. Soñğı 3 atnada bez İzrail wäkilläre belän citdi äzerlek söyläşüläre alıp bardıq, qayber mäsälädä kilşende, qayber mäsälälär kileşüsez qaldı."
Bügenge ireşü Quşma Ştatlar däwlät sekretare Condoleezza Rice''nıñ yäkşämbe-düşämbedä İzrail belän İordannıñ könbatış yarına yasağan säfärennän soñ buldı. Sişämbedä İtaliägä kilgän Rice bolay dide:
Audio (Condoleezza Rice)
"Bez Yaqın könçığışta solıx urnaştıru yulları turında kiñ söyläşülär alıp bardıq. Şuşı waqıt – forsat bulıp tora, xalıqara cämäğätçelek qatnaşırğa tieş, Şarm äl-Şäix oşraşuı uñay täräqqiät bulaçaq dip kileştek. Bez İzrail belän Fälästin aldında ozın yul buluın tanıybız. Läkin xäzer ike taraf ta bu forsatnı faydalanırğa tırışa."
Bügenge sammitnı oyıştıruçı Mısır prezidentı Xösni Möbäräk tä, İordan patşası Abdulla da diplomatik tırışlıqlarğa xuplaw belderde.
Londondağı Chatham Haus''ta Yaqın könçığış programması citäkçese Rosemary Hollis süzlärençä, bügenge sammit här taraf öçen, İzrail öçen dä, Fälästin öçen dä, Amerikanıñ yaña däwlät sekretare öçen dä uñay forsat bulıp tora. Şul uq waqıtta alda solıx yulında äle kirtälär baytaq:
Audio (Rosemary Hollis)
"Fälestinlelär dä İzraillelär dä 4 yıl köç qullanudan inde ğarıq, xäzer nindider üzgäreşkä moxtac, ut tuqtatırğa teläk zur. Tik bu ike däwlät turındağı citdi sötläşülärgä kitererme – monısı ikele. Minemçä İzrail älegä ut tuqtatırğa häm Gazadan kitergä teli. Läkin eş ike däwlät söyläşülärenä barıp citsä, ul şartlar quyarğa mömkin."
Soñğı 4 yılda yözlägän İzraillene üterü öçen cawaplılıqnı üz östenä alğan Hamas törkeme wäkile, Hamas, üzeneñ eşçänlegen tuqtatır aldınnan başta bügenge kileşüneñ näticäsen centekläp öyränäçäk, dide.
Belgeçlär fikerençä, Yaqın könçığışta solıx yulında başqa kirtälär dä bar. Küp kenä Fälestinlelär İzrailneñ 1967nçe yılda basıp alğan cirlärennän kitäçägenä ışanmıy. Sişämbedä Abbas tağın ber tapqır, İzrail "yul xaritasında" äytelgän yöklämälärne ütärgä, Fälestin cirlärendä yäxüd utarları qorunı, könçığış yarda diwar tözüne tuqtatırğa tieş dide. İzrail bu diwarnı iminlek öçen, intiharçılarnı ütkärmäs öçen kiräk dip belderä.
Monnan tış Abbas tağın ike çişelmägän mäsäläne telgä aldı: bulaçaq Fälästin däwlätendä Jerusalem qalası statusın häm Fälästin qaçaqlarınıñ älegä İzrailneke sanalğan cirlärgä qaytu mäsäläsen. Tarixtan kürengänçä, bu mäsälälär solıx yulında şulay uq citdi kirtä bula ala.
-Ali Gilmi
Abbas, Şaron belän här törle köç qullanularnı tuqtatırğa kileşüe turında iğlan itte häm älegä töbäktä küzätelgän tınıçlıq yaña, tınıç çornıñ başı bulır digän ömeten äytte. Bügenge kileşüne ul Quşma Ştatlar tarafınnan alğa sörelgän "yul xaritasın" ğämälgä quyda berençe, möhim adım dip atadı.
Şaron da üzeneñ çığışında, İzrail Fälästinlelärgä qarşı bar törle xärbi ğämällären tuqtata, dip belderde. Bügenge kileşü näticäsendä tuğan forsatnı ul bik "näzberek" dip atadı häm anı ıçqındırmas öçen ike yaqnı da saqlıq belän eş itergä çaqırdı. Här Fälestinle, här İzraille köç qullanuğa, keşe üterügä yul quyılmayaçaq, dip iğlan itergä tieş dide ul.
Fälästin ministrı Saeb Erekat, Fälästin yağı solıxqa ireşü öçen qulınnan kilgänen eşliäçäk dide häm bügenge oçraşunı İzrail belän Fälästin arasında yaña çor başlanu dip atadı:
Audio (Saeb Erekat)
"Minemçä bu başlanğıç sammit, soñğısı bulmas. Soñğı 3 atnada bez İzrail wäkilläre belän citdi äzerlek söyläşüläre alıp bardıq, qayber mäsälädä kilşende, qayber mäsälälär kileşüsez qaldı."
Bügenge ireşü Quşma Ştatlar däwlät sekretare Condoleezza Rice''nıñ yäkşämbe-düşämbedä İzrail belän İordannıñ könbatış yarına yasağan säfärennän soñ buldı. Sişämbedä İtaliägä kilgän Rice bolay dide:
Audio (Condoleezza Rice)
"Bez Yaqın könçığışta solıx urnaştıru yulları turında kiñ söyläşülär alıp bardıq. Şuşı waqıt – forsat bulıp tora, xalıqara cämäğätçelek qatnaşırğa tieş, Şarm äl-Şäix oşraşuı uñay täräqqiät bulaçaq dip kileştek. Bez İzrail belän Fälästin aldında ozın yul buluın tanıybız. Läkin xäzer ike taraf ta bu forsatnı faydalanırğa tırışa."
Bügenge sammitnı oyıştıruçı Mısır prezidentı Xösni Möbäräk tä, İordan patşası Abdulla da diplomatik tırışlıqlarğa xuplaw belderde.
Londondağı Chatham Haus''ta Yaqın könçığış programması citäkçese Rosemary Hollis süzlärençä, bügenge sammit här taraf öçen, İzrail öçen dä, Fälästin öçen dä, Amerikanıñ yaña däwlät sekretare öçen dä uñay forsat bulıp tora. Şul uq waqıtta alda solıx yulında äle kirtälär baytaq:
Audio (Rosemary Hollis)
"Fälestinlelär dä İzraillelär dä 4 yıl köç qullanudan inde ğarıq, xäzer nindider üzgäreşkä moxtac, ut tuqtatırğa teläk zur. Tik bu ike däwlät turındağı citdi sötläşülärgä kitererme – monısı ikele. Minemçä İzrail älegä ut tuqtatırğa häm Gazadan kitergä teli. Läkin eş ike däwlät söyläşülärenä barıp citsä, ul şartlar quyarğa mömkin."
Soñğı 4 yılda yözlägän İzraillene üterü öçen cawaplılıqnı üz östenä alğan Hamas törkeme wäkile, Hamas, üzeneñ eşçänlegen tuqtatır aldınnan başta bügenge kileşüneñ näticäsen centekläp öyränäçäk, dide.
Belgeçlär fikerençä, Yaqın könçığışta solıx yulında başqa kirtälär dä bar. Küp kenä Fälestinlelär İzrailneñ 1967nçe yılda basıp alğan cirlärennän kitäçägenä ışanmıy. Sişämbedä Abbas tağın ber tapqır, İzrail "yul xaritasında" äytelgän yöklämälärne ütärgä, Fälestin cirlärendä yäxüd utarları qorunı, könçığış yarda diwar tözüne tuqtatırğa tieş dide. İzrail bu diwarnı iminlek öçen, intiharçılarnı ütkärmäs öçen kiräk dip belderä.
Monnan tış Abbas tağın ike çişelmägän mäsäläne telgä aldı: bulaçaq Fälästin däwlätendä Jerusalem qalası statusın häm Fälästin qaçaqlarınıñ älegä İzrailneke sanalğan cirlärgä qaytu mäsäläsen. Tarixtan kürengänçä, bu mäsälälär solıx yulında şulay uq citdi kirtä bula ala.
-Ali Gilmi