"Milli İxtiyac" adlı Äfğanstannıñ berençe xatın-qızlar partiäseneñ maqsatı – xatın-qızlar problemaların çişü yulı belän ildä tınıçlıq häm demokratiä buldıru. Anı Äfğanstan parlamentı äğzase Fatima Nazari citäkli.
"Minemçä irlärgä qarağanda, xatın-qızlar üz problemaların yaxşıraq añlıy. Bez demokratiä turında söyläşep kenä qalmıyça, aña ireşergä telibez. Bu ölkädä bez böten äfğan cämğiäte belän xezmättäşlek itergä telibez," - dide Fatima Nazari.
Yaña partiäne deputatlar häm säyäsätçelär xuplap qarşı aldı.
Äfğanstan parlamentında xatın-qızlar sanı az tügel. Anıñ 100 keşelek yuğarı pulatında 23 xatın-qız bulsa, tübän bulatınıñ 4tän ber öleşe xatın-qızlar.
"Milli İxtiyac" firqasenä inde 22.500 keşe kergän, alar ararında irlär dä bar. Äğzalär Qabulda, şulay uq çittäge Paktika, Maidan Wardak, Helmand, häm tağın qayber vilayätlärdä terkälgän. "Milli İxtiyac" kiläse parlament saylawlarında qatnaşırğa cıyına.
Ğailädä köç qullanu häm ezärlekläw däwam itkändä...
"Qabuldan çitkäräk kitkän sayın xatın-qızlarnıñ aktivlığı, ictimağı tormışta qatnaşu däräcäse kimi", - di tönyaqtağı Panjsher vilayäte wäkile, xoquq yaqlawçı Maryam Panjsheri, häm partiäneñ äfğan xatın-qızları tormışına üzgäreş kertäçägenä ul ışanmıy:
"Äfğanstanda xatın-qızlar oyışmaları xatın-qızlar tormışında nindider rol uynıy dip uylamıym. Xatın-qızlarneñ iqtisadi xäle, xoquqları häm sälämätlege öçen köräşäçäk nindi dä bulsa oyışma tözelüenä ışanmıym. Alarnıñ programmaları qağäzdä genä qalaçaq," - di xatın-qızlar xoquqların yaqlawçı Maryam Panjsheri.
"Öç distä yılğa yaqın äfğannar suğış häm yarlılıqta yäşi. Bu awırlıqlardan irlär dä, xatın-qızlar da cafa çigä. Ämma xatın-qızlarnıñ xäle irlärnekenä qarağanda tağın da awırraq buluı mäğlüm," - di Maryam xanım. Xatın-qızlar sosial, säyäsi häm ictimaği tormışqa qatnaştırılmadı, östäwenä ğailädä qıynaw häm ezärlekläwgä duçar buldı.
Taliban xakimiättän bärep töşerelgännän birle xatın-qızlarnıñ belem alu, eşläw mömkinlekläre arttı. Ämma ğailädä köç qullanuda – ber nindi üzgäreş tä yuq. Monı räsmi dairälär dä belä häm tanıy, di xatın-qızlar xoquqların yaqlawçı.
Äfğanstannıñ xatın-qızlar eşläre ministrlığı mäğlümatlärenä qarağanda, uzğan yıl ğailädä köç qullanunıñ 2 meñgä yaqın oçrağı terkälgän. Mondıy xällärneñ kübese isä xäbär itelmi häm terkälmi.
Qıznı bala kileş kiyäwgä birü oçraqları bik yış bula. Äfğan xatın-qızları irennän ayırıla almıy, ayırılsa ul üz ata-anaları öyenä qayta almıy. Bolar barısı da oyatsızlıq sanala. Bu säbäplär arqasında xatın-qızlar arasında üz üzlärenä qul salu oçraqarı küp.
Xoquq yaqlawçı xanım süzlärenä qarağanda, iñ awırı menä şundıy yıraqtağı, qalıplaşqan ğailälärdä ni dä bulsa üzgärtü.
"Üz qızlarına belem birüdän dä baş tartqan ata-analarnıñ balaların nindider xatın-qız oyışmaları belän oçraştıruın küz aldına da kiterü mömkin tügel," - di Maryam xanım.
Başqa ber xoquq yaqlawçı, Balx provinsiäsendä xatın-qızlar oyışmasın citäklägän Malolai Ruşandil Osmani, bu eş bik awır, ämma närsädän bulsa da başlarğa kiräk, di:
"Awıllarda bez başta aqsaqallar häm awıl ruxanie belän oçraşabız. Alardan röxsät alğaç qına bez ğailälärgä barabız. Alar xatın-qızlar mäsäläläreneñ xatın-qızlar tarafınnan xäl itelü kiräklegen añlıy."
Osmani "Milli İxtiyac" firqase xatın-qızlarğa yardäm itär dip ışana.
Taliban xakimiäte betkännän soñ Äfğanstan buylap millionlağan qız bala yañadan mäktäpkä yöri başladı, xatın-qızlar eşkä urnaşıp tabiplarğa yöri başladı. Soñğı 5 yılda Qandahar şähärendä genä 5 meñläp xatın-qız maxsus kurslarda yazarğa, uqırğa, berär törle hönärgä häm komputer qullanırğa öyrände.
Xatın-qızlar oyışmaları 2012 yılğa xökümät dairäläreneñ 30% xatın-qızlar bulırğa tieş, digän maqsat quydı.