Watılıp töşkän kisäkneñ zurlığı Qazan mäydanınnan da zurraq. Cir şarı qitğalarınıñ 5nçe iñ zur qitğası bulğan Antarktika öçen isä bu zur kisäk tügel. Wilkins Boz Qıyasınıñ bu öleşe 1500 yıl torğan. Qıyanıñ qalğan öleşläre dä erergä tora, di belgeçlär.
" Wilkins Boz Qıyası 4 utraw arasında urnaşqan, alarnıñ qayberläre belän inde ul totaşıp tormıy. Anda utrawlarnı berläştergän kiñlege 6 çaqrım çaması yuqa ğına boz bar. Hawalar cılınıp boz yañadan eri başlasa, ul yuqa boznı da bez aldağı atnalarda, yäisä cäy köne yuğaltaçaqbız, annarı boz qıyasınıñ tağın ber öleşe eriäçäk," - di Britaniä ğalime David Vaughan.
Ğalim üze 1993nçe yılda Wilkins Boz Qıyasınıñ tönyaq kisäge 30 yıl eçendä eriäçäk, dip farazlağan ide. Ämma bu soñğı xällär ğalim farazlağannan tizräk buldı:
"Antarktikada cılınu protsessı global cılınudan tizräk, bälki 5 märtäbä tizräk baradır," - di ğalim.
1970 yıldan birle bu qitğada 6 boz qıyası cimerelgän.
Antarkikadağı bu boz kisäkläreneñ watıluınnan – su basular bulır digän qurqu yuq, çönki alar bolay da okean sularında yözep üz urının alğan ide, di ğalim. Ämma bozlar mondıy tizlektä eri barsa – diñgezlärdä su külämeneñ artaçağı da kön kebek açıq.
Ğalimnär global cılınuda keşeçelek dönyası ğayeple dip sanıy. BMOnıñ xökümät ara komissiäse ğasır axırına qadär dönyada hawa 6-14 däräcägä artaçağın farazlıy.
Uzğan yıl bu komissiä häm AQŞnıñ elekke vise-prezidentı Al Gore dönyanı cir şarınıñ cılınuı turında kisätep toruları öçen Nobel tınıçlıq bülägenä layıq dip tabılğan ide.