Azıq-tölek belän wäzğiätneñ quldan ıçqınuı çınnan da andıy çualışlarnıñ ayırım urınnarda ğına tügel, ä bar dönya külämendä çığuına kiterä ala. Şuña da azıq-tölek krizisı xäzer Berläşkän Millätlär häm xätta Dönya Bankınıñ iğtibar üzägenä mende.
Berläşkän Millätlärneñ general sekretare Ban Gimun Şvetsariä başqalası Bernda üze citäklägän oyışmanıñ 20-läp idaräse başlıqların cıyıp, anda maxsus ber törkem qoru qararın qabul itte. Anı da Ban üze citäkläyäçäk häm törkemgä şulay uq Dönya Bankı häm Xalıqara Valuta Fondı başlıqları da keräçäk.
General sekretar süzlärenä qarağanda, şuşı eşçe törkemneñ täwge häm töp maqsatı bulıp üzlärenä citärlek azıqnı satıp ala almağan keşelärne niçek itep tuqlandırunı oyıştıru toraçaq.
Ban Gimun dönyadağı bay donor illärne azıq-tölek yardäme öçen östämä 755 million dollar bülep birergä çaqırdı. Şul maqsatqa digän aqça bäyälärneñ soñğı aralarda kisken artuı säbäple inde citmi başlağan ide.
"Şuşı ğädättän tış ixtiacnı qaplawğa tulısınça aqça tuplamıy torıp bez açlıqnıñ, zäğif tuqlanunıñ, sotsial çualışlarnıñ yänä kiñküläm taraluına kilä alabız", dip kisätä Berläşkän Millätlärneñ baş sekretare Ban Gimun.
Azıq-tölek, häm berençe çiratta aşlıq häm dögegä bäyälärneñ kinät üsüenä, yağulıq çimalınıñ bik tä qimmätlänüe, bar dönya buylap taläpneñ artuı, aşlıqnı tuqlanu öçen genä tügel, ä bioyağulıq eşläp çığaruğa cibärä başlaw tora dip farazlana.
Berläşkän Millätlär oyışması xäzer dönyanıñ iñ fäqir illärendäge igençelärne orlıq belän tä'min itü öçen 1 milliard 700 million dollarlıq plan äzerli. Moñardan tış, Dönya Bankı Afrikada awıl xucalığın üsterügä birergä cıyınğan kreditların ikelätä arttırıp, sannı 800 million dollarğa citkerergä cıyına.
Açlıq belän köräş andıy aqçalata yardämgä genä äylänep qalmıy. Xäzerge krizis awıl xucalığın üsterü, anı faydalı itü öçen zur ber etärgeç bulırğa tieş digän taläplär dä yañğırıy. Dönya Säwdä oyışması başlığı Pascal Lamy süzlärenä qarağanda, dönya illäre säwdä çikläwlären beterep, irekle säwdägä taba barırğa, ä bay illär üzlärendäge awıl xucalığına subsidiälär belän bulışunı tuqtatırğa tieş.
Azıq-tölek bäyäläreneñ artuınnan häm monıñ qitlıqqa kiterüennän şürläp qayber illär üzlärennän azıq malın çığarunı tıya başlağan ide. Bu da bäyälärneñ tağın da artuına kiterde. Xalıqara oyışma wäkilläre andıy çikläwlärne kiçekmästän beterügä öndi.
Misal öçen, Ukraina şuşı könnärdä üzennän aşlıq çığarunı yänä yañarttı, häm bu bäyälärneñ azraq töşüenä dä kiterde.
Berük waqıtta döge bäyäläre dä beraz töşä başladı, moña yaña uñış çorınıñ yaqınlaşuı häm anıñ bıyıl şaqtıy mul bulaçağı turındağı farazlar yardäm itte.