Mäskäw parklarınıñ bersendä sap-sarı itep buyalğan çäçle, östenä tar kün çalbar häm kün bişmät kigän İrina isemle yäş qız iptäşläre belän sıra eçep matur qoyaşlı hawada yal itep utıra.
Üz çäçläre töseneñ eze dä qalmağan, barlıq tişeklärenä alqa tağılğan bu qızlar dönyanıñ başqa poçmaqlarındağı üsmerlärdän ber dä ayırılmıy. Xäzer modası şundıy, çönki. Ämma Mäskäwdä genä andıylarğa qarşı xökümät çaralar kürergä cıyına.
“Tängä alqa tağu (piercing) – üz üzeñne tanıtu çarası. Keşelärneñ üzlären niçek telilär – şulay kürsätü xoquqı bar. Ägär dä balağa mondıy xoquq yäş çaqta uq birelsä, üsä töşkäç anıñ qızıqsınuı betärgä mömkin. Döresen genä äytkändä, räsmilärneñ moña nindi qatnaşı bula ala – añlamıym. Bälki alar çäçne niçekter buyawnı yäki anı ber törle itep kisterüne dä tıyarlar?” – di räsmilärneñ bu adımnarına bik ışanıp betmägän İrina.
Ämma berençe adımnar yasalğan inde. Yün ayında Rusiäneñ Däwlät Dumasına “balalarnıñ äxlağın saqlaw” dip atalğan qanunnar ölgeläre häm alarğa östämälär cıyıntığı tapşırıldı. Ägär dä bu qanunnar qabul itelsä, Rusiädä yäşlärgä närsä kiärgä, nindi muzıka tıñlarğa digän kiñäşlär bulaçaq.
Balalar arasında eçkeçelek häm pornografiägä qarşı köräş belän ber däräcädä mäktäp yäşendägelärgä kiçke 10 soñ uramğa çığu, tännärenä tamğalar yasatu häm alqalar tağu tıyılırğa mömkin.
Xökümätneñ mäktäplärgä täqdimnäre arasında şulay uq Halloween kebek “qabaq bäyrämen” häm İzge Valentin – ğaşıyqlar könen tıyu da bar. Bu bäyrämnär “Rusiä mädäniätına turı kilmi” dip tabılğan. Bu bäyrämnär tıyılsa – qurqınıç cennär häm skeletlar şäkelendäge uyınçıqlar da tıyılaçaq.
Готлар стиле тыелырга мөмкинYäşlär arasında xäzer modada bulğan “Emo” (80 yıllar urtasında barlıqqa kilgän Hardcore-punk stileneñ ber töre. “Emo” stilendäge muzıkada töp rolne cırçı-başqaruçı uynıy, anıñ başqaruında qatı itep qıçqıru, çinaw, yılaw, ükerü bula, ğadättä cırlar anıñ xisläre häm kiçereşläre turında bula) häm “Gotlar” stile (70 yıllar azağında post-punk nigezendä barlıqqa kilgän yünäleş, mondıy yäşlär qaradan kienä, xislären bik kürsätmi) – ikese dä taqır başlarğa yaqın dip tabılğan häm Rusiäneñ sosial tormışınnan kitärgä tieş, dielgän.
“İl iqtisadi krizisnı ciñde, xäzer bezneñ alda yaña krizis tora – ruxi häm äxlaqi krizis. Narkotiklar häm başqa tışqı zıyan bezneñ göref-ğädätlärne häm mädäniätne cimerä. Ğailä qıymmätlären, ruxi baylıq, olılarğa xörmät häm watannı yaratunı aqça almaştırdı”, di bu täqdimnärne alğa sörüçe ğailä, xatın-qızlar häm balalar komitetı räise urınbasarı Natalia Karpoviç.
Dumada tawış birü közgä bilgelängän
Yaña qanunnı xuplawçılar ildä nıqlı bulğan sosial yaqlaw 90 yıllarda Sovetlar Berlege tarqalğaç cimerelde, dip sanıy. Rusiädä eçkeçelekneñ, narkomanianeñ häm yäşlär arasında üz üzlärenä qul saluçılarnıñ artuın alar Sovetlar ile betüenä bäyli. Balaları öçen qurıqqan ata-analarnıñ da kübese yaña qanun ölgesenä xuplaw belderä.
“Äni keşe bularaq min anı (qanunnı) 100% xuplıym. Balalar televizordan “Halloween” häm “Comğa 13e” kebek qotoçqıç qan qoyışnı qarıy bit. Ämma tıyu ğına citmi. Alar urınına närsä täqdim iteläçäk? Sport belän şögellänü, sänğät häm muzıka studialärenä yörü mömkinlege zur şähärlärdä genä. Ata-analar köne buyı eştä, balalarğa bik az waqıt qala bit”, di 15 yäşlek qıznıñ änise Svetlana Truboçkina.
Psixologlar mondıy kisken çaralar yaxşı näticägä kiterer dip ışanmıy.
“Balalarnı barı tik cämğıyättäge berdämlek saqlıy häm yaqlıy ala. Xökümät menä närsägä omtılırğa tieş. Bezneñ ildä berdämlek yuq, bez ber berebezneñ tormışı belän bötenläy qızıqsınmıybız”, di psixolog Olğä Maxovskaya.
Xökümät tulı ber buın yäşlärne “sızıp taşlıy” almıy
Soñğı yıllarda Kreml yäşlär tormışına äwzem qatnaşa başladı. Kreml yaqlı “Naşi”, “Mişki” xäräkätläre tözelde.
Bu xäräkätlärne ikesen dä elekke sovet çorına qaytu dip tänqıytläwçelär bar. Yaña kilgän qanun ölgeläre dä irekle säyäsi fiker yörtüne yäşlärdä balaçaqtan uq tamırınnan qorıtır di borçıluçılar arta.
Гудков: Яшьләр бер дә "югалган" түгел“Qanunnıñ faydası bulmayaçaq, minemçä fayda bulır dip ber kem dä ışanmıy da. Qabul itelä qalsa ul qayber saylap alınğan yäşlär xäräkätlärenä qarşı qullınılır”, di sotsiolog Lev Gudkov.
Xökümät yäşlärne üz üzlärennän saqlaw çaraların uylıy, yäşlär öçen isä bügenge köndä iñ qäderle äyber ul – ireklek. Qayber deputatlar süzlärenä qaramastanda, alar bu tormışta “yuğalıp qalmağan”.
“Yäşlärneñ beleme xäzer urtaça ber keşe belän çağıştırğanda yuğarıraq. Alar üzgäreşlärne üz ata-analarına qarağanda tizräk añlıy häm üzläşterep bara. Alar olıraq buın keşeläre kebek xökümät qararlarına bäyle tügel. Alar başqa yaqtan “yuğalğan”. Alar xäzerge rejim öçen “yuğalğan” buın”, di Gudkov.
Sotsioloğ süzlären küätläp, baştan ayaqqa qaradan kiengän 20 yäşlek Maşa, “Duma çüp eşlärne qarap utırğançı - korrupsia, xökümättä mafia häm rişwätçelekkä qarşı köräşsen ide”, dip östäp quya.
Üz çäçläre töseneñ eze dä qalmağan, barlıq tişeklärenä alqa tağılğan bu qızlar dönyanıñ başqa poçmaqlarındağı üsmerlärdän ber dä ayırılmıy. Xäzer modası şundıy, çönki. Ämma Mäskäwdä genä andıylarğa qarşı xökümät çaralar kürergä cıyına.
“Tängä alqa tağu (piercing) – üz üzeñne tanıtu çarası. Keşelärneñ üzlären niçek telilär – şulay kürsätü xoquqı bar. Ägär dä balağa mondıy xoquq yäş çaqta uq birelsä, üsä töşkäç anıñ qızıqsınuı betärgä mömkin. Döresen genä äytkändä, räsmilärneñ moña nindi qatnaşı bula ala – añlamıym. Bälki alar çäçne niçekter buyawnı yäki anı ber törle itep kisterüne dä tıyarlar?” – di räsmilärneñ bu adımnarına bik ışanıp betmägän İrina.
Ämma berençe adımnar yasalğan inde. Yün ayında Rusiäneñ Däwlät Dumasına “balalarnıñ äxlağın saqlaw” dip atalğan qanunnar ölgeläre häm alarğa östämälär cıyıntığı tapşırıldı. Ägär dä bu qanunnar qabul itelsä, Rusiädä yäşlärgä närsä kiärgä, nindi muzıka tıñlarğa digän kiñäşlär bulaçaq.
Balalar arasında eçkeçelek häm pornografiägä qarşı köräş belän ber däräcädä mäktäp yäşendägelärgä kiçke 10 soñ uramğa çığu, tännärenä tamğalar yasatu häm alqalar tağu tıyılırğa mömkin.
Xökümätneñ mäktäplärgä täqdimnäre arasında şulay uq Halloween kebek “qabaq bäyrämen” häm İzge Valentin – ğaşıyqlar könen tıyu da bar. Bu bäyrämnär “Rusiä mädäniätına turı kilmi” dip tabılğan. Bu bäyrämnär tıyılsa – qurqınıç cennär häm skeletlar şäkelendäge uyınçıqlar da tıyılaçaq.
“İl iqtisadi krizisnı ciñde, xäzer bezneñ alda yaña krizis tora – ruxi häm äxlaqi krizis. Narkotiklar häm başqa tışqı zıyan bezneñ göref-ğädätlärne häm mädäniätne cimerä. Ğailä qıymmätlären, ruxi baylıq, olılarğa xörmät häm watannı yaratunı aqça almaştırdı”, di bu täqdimnärne alğa sörüçe ğailä, xatın-qızlar häm balalar komitetı räise urınbasarı Natalia Karpoviç.
Dumada tawış birü közgä bilgelängän
Yaña qanunnı xuplawçılar ildä nıqlı bulğan sosial yaqlaw 90 yıllarda Sovetlar Berlege tarqalğaç cimerelde, dip sanıy. Rusiädä eçkeçelekneñ, narkomanianeñ häm yäşlär arasında üz üzlärenä qul saluçılarnıñ artuın alar Sovetlar ile betüenä bäyli. Balaları öçen qurıqqan ata-analarnıñ da kübese yaña qanun ölgesenä xuplaw belderä.
“Äni keşe bularaq min anı (qanunnı) 100% xuplıym. Balalar televizordan “Halloween” häm “Comğa 13e” kebek qotoçqıç qan qoyışnı qarıy bit. Ämma tıyu ğına citmi. Alar urınına närsä täqdim iteläçäk? Sport belän şögellänü, sänğät häm muzıka studialärenä yörü mömkinlege zur şähärlärdä genä. Ata-analar köne buyı eştä, balalarğa bik az waqıt qala bit”, di 15 yäşlek qıznıñ änise Svetlana Truboçkina.
Psixologlar mondıy kisken çaralar yaxşı näticägä kiterer dip ışanmıy.
“Balalarnı barı tik cämğıyättäge berdämlek saqlıy häm yaqlıy ala. Xökümät menä närsägä omtılırğa tieş. Bezneñ ildä berdämlek yuq, bez ber berebezneñ tormışı belän bötenläy qızıqsınmıybız”, di psixolog Olğä Maxovskaya.
Xökümät tulı ber buın yäşlärne “sızıp taşlıy” almıy
Soñğı yıllarda Kreml yäşlär tormışına äwzem qatnaşa başladı. Kreml yaqlı “Naşi”, “Mişki” xäräkätläre tözelde.
Bu xäräkätlärne ikesen dä elekke sovet çorına qaytu dip tänqıytläwçelär bar. Yaña kilgän qanun ölgeläre dä irekle säyäsi fiker yörtüne yäşlärdä balaçaqtan uq tamırınnan qorıtır di borçıluçılar arta.
Xökümät yäşlärne üz üzlärennän saqlaw çaraların uylıy, yäşlär öçen isä bügenge köndä iñ qäderle äyber ul – ireklek. Qayber deputatlar süzlärenä qaramastanda, alar bu tormışta “yuğalıp qalmağan”.
“Yäşlärneñ beleme xäzer urtaça ber keşe belän çağıştırğanda yuğarıraq. Alar üzgäreşlärne üz ata-analarına qarağanda tizräk añlıy häm üzläşterep bara. Alar olıraq buın keşeläre kebek xökümät qararlarına bäyle tügel. Alar başqa yaqtan “yuğalğan”. Alar xäzerge rejim öçen “yuğalğan” buın”, di Gudkov.
Sotsioloğ süzlären küätläp, baştan ayaqqa qaradan kiengän 20 yäşlek Maşa, “Duma çüp eşlärne qarap utırğançı - korrupsia, xökümättä mafia häm rişwätçelekkä qarşı köräşsen ide”, dip östäp quya.