İran belän sabırlığı betüe xaqında inde Yewropa Berlege dä belderä. Anıñ bu mäs''älädäge qaraşın yomğaqlap, Belgiäneñ tışqı eşlär ministrı Karel de Gucht sişämbegä qarşı töndä New Yorkta bolay digän ide:
"İke yıl buyı nindider ber üzara kileşengän qararğa ireşü tırışlıqlarınnan soñ İran xäzer şul söyläşülärne asılda tuqtatırlıq ğämällär yasadı. Şuña kürä dä bez bu mäs''älä inde İminlek Şurasına kitärgä tieş dip isäplibez", di Belgiäneñ tışqı eşlär ministrı.
İrannı üz atom programmasınnan ixtiari räweştä waz kiçügä künderü eşen Yewropa Berlege 2003-nçe yıl azağınnan birle alıp bardı. Monıñ öçen ul Tähranğa törle säyäsi wä iqtisadi qulaylıqlar täqdim itep qaradı häm İran citäkçelege başta monıñ belän razıy buluın belderep, üzeneñ atom tikşerenülären tuqtatıp torırğa da rizalaşqan ide. Ämma uzğan cäydä Tähran uran bayıtu ölkäsendäge eşlären yañartırğa buldı - şunnan birle İrannnan andıy tikşerenülärne däwam itü xoquqı buluı, atom programmasınıñ fäqät tınıç maqsatlarda ğına alıp barıluı xaqında belderülär kilep tora.
Uzğan atnada İran inde süzlär belän genä çiklänmiçä, uran bayıtunı yañartu belderülären ğämälgä aşıra başladı - Xalıqara atom energiäse idaräse wäkilläre möherläp yapqan qorılmalarnı açtı häm şulay itep xäzerge krizisnı quptaruğa kiterde. Urannı bayıtu atom yağulığın citeşterüdä çirattağı adım bulıp tora, ä bayıtılu şaqtıy sıyfatlı bulğan oçraqta, kilep çıqqan çimal atom qoralı öçen dä qullanıla ala.
Şunı da äytergä kiräk - Xalıqara atom energiäse idaräse İrannıñ üz atom qoralın buldıru niäten kürsätkän işarälär taba almadı, läkin berük waqıtta añarda, Tähran atom programmasınıñ tulısınça tınıç maqsatlarda ğına alıp barıluın kürsätkän dälillär dä yuq. İrandağı mullalar citäkçelegen mäkerle niättä toruda, yäğni mıştım ğına atom bombasın eşläp yatuda älegä Quşma Ştatlar häm İzrail genä ğäyepli.
Washington İran mäs''äläsen İminlek Şurasına çığarunı häm şunnan soñ ilgä qarşı xalıqara çikläwlär kertüne inde küptännän kütärep kilä. Xäzer inde ul üz yağına Yewropa Berlegen dä awıştıra aldı sıman. Düşämbedä Londonda İminlek Şurasındağı daimi äğzalarnıñ wäkilläre qatnaşında uzğan oçraşudan soñ Yewropa "öçlege" Xalıqara atom energiäse idaräseneñ aşığıç utırışın ütkärüne taläp itärgä buldı häm anda ul İran mäs''äläsen İminlek Şurasına çığarunı täqdim itmäkçe.
Şunnan soñ ni bulaçaq, monı älegä berkem dä belmi. Krizisnı xäl itüdä qatnaşqan başqa ber möhim taraf - Rusiä soñğı könnärdä üz qaraşlarınıñ Yewropa Berlegenekenä yaqınayuın äytsä dä (düşämbedä monı prezident Putin yänä ber qabatladı), sişämbedä inde tışqı eşlär ministrı Sergey Lavrov, Mäskäw İranğa qarşı xalıqara çikläwlär kertüne yaqlawdan yıraq tora, dip belderde:
"Çikläwlär mäs''äläse arbanı at aldına quya. Başta bez atom energiäse idaräse qısalarında, İranda inde uzğan tikşerülär nigezendä mömkin bulğan bar mäğlümatnı tuplaw öçen barın da eşlärgä tieşbez. Bu bezgä İrannıñ soñğı atom programması turındağı sorawlarğa cawap tabunı mömkin itäçäk", di Rusiäneñ tışqı eşlär ministrı Lavrov.
İminlek Şurasındağı bişençe daimi äğza - Qıtay - älegä qädär üzeneñ andıy çikläwlärgä qarşı buluın belderep kilgän ide.
Kärim Kamal
"İke yıl buyı nindider ber üzara kileşengän qararğa ireşü tırışlıqlarınnan soñ İran xäzer şul söyläşülärne asılda tuqtatırlıq ğämällär yasadı. Şuña kürä dä bez bu mäs''älä inde İminlek Şurasına kitärgä tieş dip isäplibez", di Belgiäneñ tışqı eşlär ministrı.
İrannı üz atom programmasınnan ixtiari räweştä waz kiçügä künderü eşen Yewropa Berlege 2003-nçe yıl azağınnan birle alıp bardı. Monıñ öçen ul Tähranğa törle säyäsi wä iqtisadi qulaylıqlar täqdim itep qaradı häm İran citäkçelege başta monıñ belän razıy buluın belderep, üzeneñ atom tikşerenülären tuqtatıp torırğa da rizalaşqan ide. Ämma uzğan cäydä Tähran uran bayıtu ölkäsendäge eşlären yañartırğa buldı - şunnan birle İrannnan andıy tikşerenülärne däwam itü xoquqı buluı, atom programmasınıñ fäqät tınıç maqsatlarda ğına alıp barıluı xaqında belderülär kilep tora.
Uzğan atnada İran inde süzlär belän genä çiklänmiçä, uran bayıtunı yañartu belderülären ğämälgä aşıra başladı - Xalıqara atom energiäse idaräse wäkilläre möherläp yapqan qorılmalarnı açtı häm şulay itep xäzerge krizisnı quptaruğa kiterde. Urannı bayıtu atom yağulığın citeşterüdä çirattağı adım bulıp tora, ä bayıtılu şaqtıy sıyfatlı bulğan oçraqta, kilep çıqqan çimal atom qoralı öçen dä qullanıla ala.
Şunı da äytergä kiräk - Xalıqara atom energiäse idaräse İrannıñ üz atom qoralın buldıru niäten kürsätkän işarälär taba almadı, läkin berük waqıtta añarda, Tähran atom programmasınıñ tulısınça tınıç maqsatlarda ğına alıp barıluın kürsätkän dälillär dä yuq. İrandağı mullalar citäkçelegen mäkerle niättä toruda, yäğni mıştım ğına atom bombasın eşläp yatuda älegä Quşma Ştatlar häm İzrail genä ğäyepli.
Washington İran mäs''äläsen İminlek Şurasına çığarunı häm şunnan soñ ilgä qarşı xalıqara çikläwlär kertüne inde küptännän kütärep kilä. Xäzer inde ul üz yağına Yewropa Berlegen dä awıştıra aldı sıman. Düşämbedä Londonda İminlek Şurasındağı daimi äğzalarnıñ wäkilläre qatnaşında uzğan oçraşudan soñ Yewropa "öçlege" Xalıqara atom energiäse idaräseneñ aşığıç utırışın ütkärüne taläp itärgä buldı häm anda ul İran mäs''äläsen İminlek Şurasına çığarunı täqdim itmäkçe.
Şunnan soñ ni bulaçaq, monı älegä berkem dä belmi. Krizisnı xäl itüdä qatnaşqan başqa ber möhim taraf - Rusiä soñğı könnärdä üz qaraşlarınıñ Yewropa Berlegenekenä yaqınayuın äytsä dä (düşämbedä monı prezident Putin yänä ber qabatladı), sişämbedä inde tışqı eşlär ministrı Sergey Lavrov, Mäskäw İranğa qarşı xalıqara çikläwlär kertüne yaqlawdan yıraq tora, dip belderde:
"Çikläwlär mäs''äläse arbanı at aldına quya. Başta bez atom energiäse idaräse qısalarında, İranda inde uzğan tikşerülär nigezendä mömkin bulğan bar mäğlümatnı tuplaw öçen barın da eşlärgä tieşbez. Bu bezgä İrannıñ soñğı atom programması turındağı sorawlarğa cawap tabunı mömkin itäçäk", di Rusiäneñ tışqı eşlär ministrı Lavrov.
İminlek Şurasındağı bişençe daimi äğza - Qıtay - älegä qädär üzeneñ andıy çikläwlärgä qarşı buluın belderep kilgän ide.
Kärim Kamal