Sovetlar berlege kompartiäseneñ 20-nçe qorıltayındağı şul waqiğäne mäqälä avtorı Richard Lourie "ğasır çığışı" dip atıy. Qorıltay mönbärenä yänä soñğı könne kütärelgän Nikita Xruçov Stalin cinayätlären 4 säğät buyı faş itte. Şul utırışqa kerü çiklängän, ä çığış üze yäşeren qalırğa tieş ide. Läkin bu ozaqqa suzılmadı. Pol''şadağı iptäşlär öçen eşlängän tärcemä İzrail küzläw xezmäte aşa Quşma Ştatlarnıñ Üzäk Küzläw idaräsenä kilep eläkte. May ayında däwlät departamentı Xruçov çığışınıñ ingliz tärcemäsen "New York Times" basmasına tapşırdı, häm yünneñ 4-endä, yäğni yaqınça 3 ay ütü belän gazeta anı dönya cämäğätçelegenä täqdim itte.
Xruçov çığışınıñ serlege şulay itep qısqa ğömerle bulsa da, anıñ danı däwamlı, tä''sire bik tirän ide, di Richard Lourie. Bu asılda azaqnıñ başı buldı, kommunizmğa inanunıñ, dimäk sistemanıñ üzenä ışanunıñ betüen başlap cibärde. Ul çaqtağı tetränüne xäzer küz aldına da kiterergä mömkin tügel. Kreml xastaxanäsendä üpkä yalqınsınuı belän yatqan Wladislaw Bierut, çığışnı uqıp çıqqannan soñ yöräk öyänäge kiçerä häm ozaq ta ütmi ul wafat bula.
Şuşı yäşeren çığış turıdan-turı 1956-nçı yılnıñ közendä Macar başkütärüenä kiterde. Ul kiläçäktä här 11-12 yıl sayın çığıp torğan şundıy fetnälärneñ berençese ide. Pragada ul 1968-dä, Pol''şada 1980-dä qabatlandı, 1991-dä Sovetlar Berlegeneñ tarqaluına kiterde.
Kompartiäneñ millionlağan äğzası arasında Xruçov çığışın uqığan 25 yäşlek Mixail Gorbaçov ta bar ide, häm ul Xruçovnıñ säyäsi qıyulığına, anıñ qaraşların yäşermi alarnı açıqtan-açıq yaqlawına soqlanğan bulğan, dip yaza "Moscow Times" basmasında Richard Lourie. Xruçovnı Gorbaçovqa turıdan-turı bäyläw mömkin tügel, ämma Xruçovsız Gorbaçov ta bulmas ide.
Şuşı yäşeren çığışnıñ iñ yaxşı yağı - anıñ sorawlar kütärüendä ide. Häm andıy sorawlar xäzer Lourie dä bar ikän. Ul, nigä äle Mäskäwdäge Bolshoy qarşında Marx häykäle torğanda, Xruçovqa haman da häykäl quyılmağan? Nigä fivral''neñ 25-en Rusiädäge ireklek täräqqiatendä zur urın alıp toruı säbäple ayırım ber kön itep bilgelämäskä? digän sorawlar quya. Ällä inde Mäskäw Kremlendä Xruçovnı, Gorbaçovnı kebek ük, Sovetlar berlegen tarqatuğa kitergän ber keşe itep kürälärme, Vladimir Putin bit, monı 20-nçe ğasırnıñ iñ zur geopolitik hälakäte dip bäyälägän ide, di avtor.
Ämma töp soraw bulıp şul tora - Rusiä, Germaniä tösle üzeneñ ütkäne belän kileşä aldımı? Ägär dä bu alay tugel ikän - moña ireşä almaw Rusiäneñ 21-nçe ğasır cämğiatenä äylänü tırışlıqlarına kirtä bulmasmı, şul tırışlıqlarnı kiläçäktä yuqqa çığarmasmı? dip tämamlıy üz mäqäläsen Richard Lourie.
Kärim Kamal
Xruçov çığışınıñ serlege şulay itep qısqa ğömerle bulsa da, anıñ danı däwamlı, tä''sire bik tirän ide, di Richard Lourie. Bu asılda azaqnıñ başı buldı, kommunizmğa inanunıñ, dimäk sistemanıñ üzenä ışanunıñ betüen başlap cibärde. Ul çaqtağı tetränüne xäzer küz aldına da kiterergä mömkin tügel. Kreml xastaxanäsendä üpkä yalqınsınuı belän yatqan Wladislaw Bierut, çığışnı uqıp çıqqannan soñ yöräk öyänäge kiçerä häm ozaq ta ütmi ul wafat bula.
Şuşı yäşeren çığış turıdan-turı 1956-nçı yılnıñ közendä Macar başkütärüenä kiterde. Ul kiläçäktä här 11-12 yıl sayın çığıp torğan şundıy fetnälärneñ berençese ide. Pragada ul 1968-dä, Pol''şada 1980-dä qabatlandı, 1991-dä Sovetlar Berlegeneñ tarqaluına kiterde.
Kompartiäneñ millionlağan äğzası arasında Xruçov çığışın uqığan 25 yäşlek Mixail Gorbaçov ta bar ide, häm ul Xruçovnıñ säyäsi qıyulığına, anıñ qaraşların yäşermi alarnı açıqtan-açıq yaqlawına soqlanğan bulğan, dip yaza "Moscow Times" basmasında Richard Lourie. Xruçovnı Gorbaçovqa turıdan-turı bäyläw mömkin tügel, ämma Xruçovsız Gorbaçov ta bulmas ide.
Şuşı yäşeren çığışnıñ iñ yaxşı yağı - anıñ sorawlar kütärüendä ide. Häm andıy sorawlar xäzer Lourie dä bar ikän. Ul, nigä äle Mäskäwdäge Bolshoy qarşında Marx häykäle torğanda, Xruçovqa haman da häykäl quyılmağan? Nigä fivral''neñ 25-en Rusiädäge ireklek täräqqiatendä zur urın alıp toruı säbäple ayırım ber kön itep bilgelämäskä? digän sorawlar quya. Ällä inde Mäskäw Kremlendä Xruçovnı, Gorbaçovnı kebek ük, Sovetlar berlegen tarqatuğa kitergän ber keşe itep kürälärme, Vladimir Putin bit, monı 20-nçe ğasırnıñ iñ zur geopolitik hälakäte dip bäyälägän ide, di avtor.
Ämma töp soraw bulıp şul tora - Rusiä, Germaniä tösle üzeneñ ütkäne belän kileşä aldımı? Ägär dä bu alay tugel ikän - moña ireşä almaw Rusiäneñ 21-nçe ğasır cämğiatenä äylänü tırışlıqlarına kirtä bulmasmı, şul tırışlıqlarnı kiläçäktä yuqqa çığarmasmı? dip tämamlıy üz mäqäläsen Richard Lourie.
Kärim Kamal