Rusiädäge bu demografik krizis iqtisadıy ğına tügel, geopolitik näticälärgä dä kiteräçäk. Yewrasiäneñ 30 protsent mäydanın biläp torğan Rusiädä kiläçäktä xalıq sanı şul cirne kontrol''dä totu öçen dä citmäskä mömkin.
Küptän tügel, 22-nçe fevral''dä Sälamätlek häm Sotsial tärräqiät ministrı Mixail Zuravob däwlät duması aldında çığış yasap ildäge demografik krizis häm xökümät täqdim itkän çaralar turında söyläde. Zurabov xalıq sanı 1990-nçı yıllar başınnan birle totrıqlı räweştä kimi bara dide. 1993-nçe 2005 nçı yıllar arasında ildä xalıq sanı 4 %-qa, yäğni 5 million 800 meñgä kimegän. Uzğan ber yıl eçendä genä dä Rusiä xalqı 735 meñ 500-läp keşegä kimegän. Töp säbäplär - bala tabunıñ kimüe, ülüçelärneñ artuı, keşe ğömereneñ qısqaruı häm törle qazalardan ülüçelär sanı artu. Rusiädä yılına här meñ keşegä ülüçelär sanı 16-ğa citte. Yewropa yılına här meñ keşegä 5, Quşma Ştatlarda 6.5, Yaponiädä 3.4 keşe ülä.
Zurabov ber yıl eçendä qazalardan ülgän 150 meñ keşeneñ 46 meñe üz-üzen üterde, 40 meñe yul qazalarında, 36 meñe xämerdän ağulanıp hälak buldı, 35 meñe başqalar tarafınnan üterelde dide. Zurabov bala tapqanda ülemnär sanınıñ da zur buluın telgä aldı. Bala tapqanda här 100 meñ anağa 23,4 ülem turı kilä. Här meñ balanıñ 11-e dönyağa kilgändä ük ülä. AQŞta meñ balanıñ 8-e, Yewropada 5-e ülä.
Rusiädä bala töşerü Sovet zamannarı belän çağıştırğanda kisäk kimesä dä, tuımnıñ az buluına nıq tä''sir itä. Räsmi sannarğa qarağanda bıltır Rusiädä 1 million 600 meñläp abort yasalğan. Ğäyre räsmi isäpläwlärgä qarağanda 4 millionlap abort bulğan.
Tögäl genä statistika sannarı bulmasa da, Rusiädä ir-atnıñ ğömer ozınlığı yaqınça 58, xatın-qıznıqı 72 yıl dip isäplänä. Şul säbäple, Zurabov äytüençä, rusiälelärneñ 30 protsentı, bigräk tä ir-atlar pensiä yäşenä dä citä almıyça ülep kitä.
Xalıq sanınıñ kimüen tuqtatu öçen Rusiä ni eşli ala soñ? Rusiädä bala tabu däräcäse bala tabu yäşendäge här xatın qızğa bülgändä 1,34 kenä. Xalıq sanı kimüne tuqtatıp kiregä boru öçen bu san 2,14 bulırğa tieş. 2005-nçe yılda bala tabuçılar sanı arttı. Bu 1970-nçe 80-nçe yıllarda qızlarnıñ küp tuuı häm xäzer alarnıñ bala taba başlawı belän añlatıla.
Qayber Rusiä belgeçläre xalıq sanınıñ kisäk kimüe 1990-nçe yıllardağı säyäsi häm iqtisadıy qıyınlıqlar belän bäyle di. Alar äytüençä, liberal iqtisadıy reformalarnıñ naçar oyıştırıluı häm başqarıluı sotsial'' iminsezlekkä kiterde häm näticädä bala tudıru da kimede.
Başqalar isä Rusiädä xalıq sanı kimügä Yewropa belän Yaponiädäge kimüneñ ber öleşe dip qararğa kiräk di. Çönki alarda da bala tabu kimegän.
Küp kenä Rusiä belgeçläre bala tabuçılar sanın yäşäw şartlarına bäyläp qarawğa qarşı çığa. Alar monı cämğiättäge qimmätlärgä häm dönyağa qaraşlarğa da bäyläp qararğa çaqıra.
Qayberäwlär xalıq sanı kimüne tuqtatu öçen möhäcirlek qanunnarın yomşartırğa çaqıra. Ämma Zurabov Dumadağı çığışında bu realistik çara tügel dide. Anıñ äytüençä, bıltır räsmi migratnlar sanı 107 meñgä artqan. Ämma bu xalıq sanı kimüne tuqtatu öçen citärlek tügel.
Xalıq sanı kimügä qarşı çara bularaq Zurabov tuımnı arttırırğa, bala tapqanda ülemnär sanın kimetergä, xalıqnıñ sälamätlegen häm tormış şartların yaxşırtırğa täqdim itte.
Zurabov ministrlıqta may ayına yaña demografik tärräqiät konsepsiäse äzer bulaçaq dide. Anda urtaça ğömer ozınlığın häm bala tabunı küpmegä arrtıru turında maqsatlar bilgelänäçäk. Ämma ministrlıqnıñ moña niçek ireşergä cıyınuı äle açıq tügel.
Naif Aqmal, Praga.
Küptän tügel, 22-nçe fevral''dä Sälamätlek häm Sotsial tärräqiät ministrı Mixail Zuravob däwlät duması aldında çığış yasap ildäge demografik krizis häm xökümät täqdim itkän çaralar turında söyläde. Zurabov xalıq sanı 1990-nçı yıllar başınnan birle totrıqlı räweştä kimi bara dide. 1993-nçe 2005 nçı yıllar arasında ildä xalıq sanı 4 %-qa, yäğni 5 million 800 meñgä kimegän. Uzğan ber yıl eçendä genä dä Rusiä xalqı 735 meñ 500-läp keşegä kimegän. Töp säbäplär - bala tabunıñ kimüe, ülüçelärneñ artuı, keşe ğömereneñ qısqaruı häm törle qazalardan ülüçelär sanı artu. Rusiädä yılına här meñ keşegä ülüçelär sanı 16-ğa citte. Yewropa yılına här meñ keşegä 5, Quşma Ştatlarda 6.5, Yaponiädä 3.4 keşe ülä.
Zurabov ber yıl eçendä qazalardan ülgän 150 meñ keşeneñ 46 meñe üz-üzen üterde, 40 meñe yul qazalarında, 36 meñe xämerdän ağulanıp hälak buldı, 35 meñe başqalar tarafınnan üterelde dide. Zurabov bala tapqanda ülemnär sanınıñ da zur buluın telgä aldı. Bala tapqanda här 100 meñ anağa 23,4 ülem turı kilä. Här meñ balanıñ 11-e dönyağa kilgändä ük ülä. AQŞta meñ balanıñ 8-e, Yewropada 5-e ülä.
Rusiädä bala töşerü Sovet zamannarı belän çağıştırğanda kisäk kimesä dä, tuımnıñ az buluına nıq tä''sir itä. Räsmi sannarğa qarağanda bıltır Rusiädä 1 million 600 meñläp abort yasalğan. Ğäyre räsmi isäpläwlärgä qarağanda 4 millionlap abort bulğan.
Tögäl genä statistika sannarı bulmasa da, Rusiädä ir-atnıñ ğömer ozınlığı yaqınça 58, xatın-qıznıqı 72 yıl dip isäplänä. Şul säbäple, Zurabov äytüençä, rusiälelärneñ 30 protsentı, bigräk tä ir-atlar pensiä yäşenä dä citä almıyça ülep kitä.
Xalıq sanınıñ kimüen tuqtatu öçen Rusiä ni eşli ala soñ? Rusiädä bala tabu däräcäse bala tabu yäşendäge här xatın qızğa bülgändä 1,34 kenä. Xalıq sanı kimüne tuqtatıp kiregä boru öçen bu san 2,14 bulırğa tieş. 2005-nçe yılda bala tabuçılar sanı arttı. Bu 1970-nçe 80-nçe yıllarda qızlarnıñ küp tuuı häm xäzer alarnıñ bala taba başlawı belän añlatıla.
Qayber Rusiä belgeçläre xalıq sanınıñ kisäk kimüe 1990-nçe yıllardağı säyäsi häm iqtisadıy qıyınlıqlar belän bäyle di. Alar äytüençä, liberal iqtisadıy reformalarnıñ naçar oyıştırıluı häm başqarıluı sotsial'' iminsezlekkä kiterde häm näticädä bala tudıru da kimede.
Başqalar isä Rusiädä xalıq sanı kimügä Yewropa belän Yaponiädäge kimüneñ ber öleşe dip qararğa kiräk di. Çönki alarda da bala tabu kimegän.
Küp kenä Rusiä belgeçläre bala tabuçılar sanın yäşäw şartlarına bäyläp qarawğa qarşı çığa. Alar monı cämğiättäge qimmätlärgä häm dönyağa qaraşlarğa da bäyläp qararğa çaqıra.
Qayberäwlär xalıq sanı kimüne tuqtatu öçen möhäcirlek qanunnarın yomşartırğa çaqıra. Ämma Zurabov Dumadağı çığışında bu realistik çara tügel dide. Anıñ äytüençä, bıltır räsmi migratnlar sanı 107 meñgä artqan. Ämma bu xalıq sanı kimüne tuqtatu öçen citärlek tügel.
Xalıq sanı kimügä qarşı çara bularaq Zurabov tuımnı arttırırğa, bala tapqanda ülemnär sanın kimetergä, xalıqnıñ sälamätlegen häm tormış şartların yaxşırtırğa täqdim itte.
Zurabov ministrlıqta may ayına yaña demografik tärräqiät konsepsiäse äzer bulaçaq dide. Anda urtaça ğömer ozınlığın häm bala tabunı küpmegä arrtıru turında maqsatlar bilgelänäçäk. Ämma ministrlıqnıñ moña niçek ireşergä cıyınuı äle açıq tügel.
Naif Aqmal, Praga.