Hollandnıñ immigratsiä ministrı Rita Verdonk süzlärenä qarağanda, bügenge köndä ildä hollandça bötenläy belmägän 600 meñ keşe yäşi, häm alarnıñ zur öleşe eşsez utıra. Bu uñaydan ministr, Holland inde üzenä ildäge cämğiatkä quşıla almağan andıy immigrantlarnı qabul itä almıy, dip belderä häm üzeneñ viza säyäsäten qırıslatunı näq menä şuña kürä yaqlawın äytä.
Şuşı üzgäreşlär ğämälgä mart ayında kertelde, alar arasında şundıyı da bar - yäşäw röxsäte alırğa telägän möxäcir Hollandqa kiler aldınnan "watandaş bulu sınawın" uzarğa tieş bulaçaq. Berençedän bu, şul keşeneñ üz ilendäge holland ilçelegendä hollandça belüen raslarğa tieşlegen añlata. İkençedän, ul üzeneñ Hollandtağı liberal qaraşlarnı qabul itüen, alar belän kileşep yäşäwen dä kürsätergä tieş bulaçaq. Sınaw barışında, misal öçen, aña übeşkän homosexuallar, şärä kileş qızınğan keşelär töşerelgän maxsus film täqdim iteläçäk. Şul film aşa möxäcirgä Hollandtağı ğädäti tormışnıñ ayırım alğanda nidän ğibarät buluı citkereläçäk.
Bu filmnı kürsätü şartı ayıruça qaynar bäxäslär uyattı, şul çaranı tänqitläwçelär, bu möxäcirlär arasınnan möselmannarnı çitläşterü öçen eşlänä, dip belderä. Xökümät monı kire qağa, gärçä, ministr Verdonk telgä alğan häm nigezdä eşsez bulğan 600 meñ immigrantnıñ zur öleşen çığışı belän Törkiä häm Maroktan kilgän möselmannar täşkil itä.
20-nçe ğasırnıñ ikençe yartısında Holland küpmillätlelekne alğa sörgän, başqa mädäniat wä tellärne xörmät itügä öndägän il bularaq tanılğan ide. Ämma fiker beleşülär häm saylawlar şunı kürsätä - ildä möxäcirlär sanı artu belän cämäğät fikere şaqtıy üzgärgän häm hollandlarnıñ küpçelege xäzer xökümätneñ çit il keşelärenä qarata qırıslığın xuplıy ğına. Amsterdam universitetında immigratsiä mäs''älälären tikşergän professor Meindert Fennema:
"Bez sannarnı 1994-nçe yıldan birle küzätep kiläbez, alardan kürengänçä, Holland xalqınıñ yaqınça 90 protsentı "Sez assimilätsiäne nığraq ütkärgän säyäsätne yaqlar idegezme?" digän sorawğa daimi töstä "Äye" dip cawap birä. Soñğı unyıllıqta bu san beraz arta da töşte", di professor Fennema.
Hollandtağı liberal qimmätlärne yaqlaw taläpläre 2004-nçe yılda çığışı belän Mäğribtän bulğan ber radikal islamçınıñ holland filmostası Theo van Goghnı çänçep üterüennän soñ köçäyde. İldäge demokratik qorılışnıñ nigezlärenä iñ zur qurqınıç, cämğiatkä quşılmıy yäşägän möselmannardan kilä, dip sanala.
Tel belü häm "watandaş bulu sınawın" ütü şartı, Quşma Ştatlar, Kanada, Australiä, Yaña Zealand häm Yaponiä kebek bay illärdän kilüçelärgä qaramıy. Şuña kürä dä bar bu qırıs çaralar berençe çiratta Hollandqa möselman keşelären kitermäw öçen eşlänä, digän tänqit işetelä. Nijmegen Universitetındağı Möxäciriat qanunnarı üzägen citäklägän Kees Groendendijk:
"Minemçä, immigratsiä sınawı Yewropa Berlegeneñ ğailälär berläşüe turındağı yaña kürsätmäsenä qarşı kilüdän tış, keşe xoquqların da bozu bulıp tora, çönki ul integratsiägä bernindi dä qatnaşı bulmağan säbäplär nigezendä bay illärdäge keşelärgä östenlek birä. Şuña kürä bu çara integratsiäne alğa sörügä qarağanda, immigratsiäne çikläw çarası bulıp tora", di Kees Groendendijk.
Ämma xäzer inde bu yuldan ber Holland qına tügel, Yewropanıñ başqa illäre dä barırğa cıyına. İmmigratsiä qanunnarınıñ qırıslatuın, misal öçen, Britaniä dä iğlan itte, ä Germaniädäge ike cir Hollandtağı tösle sınawlar kertü mömkinlegen tikşerä.
Kärim Kamal
Şuşı üzgäreşlär ğämälgä mart ayında kertelde, alar arasında şundıyı da bar - yäşäw röxsäte alırğa telägän möxäcir Hollandqa kiler aldınnan "watandaş bulu sınawın" uzarğa tieş bulaçaq. Berençedän bu, şul keşeneñ üz ilendäge holland ilçelegendä hollandça belüen raslarğa tieşlegen añlata. İkençedän, ul üzeneñ Hollandtağı liberal qaraşlarnı qabul itüen, alar belän kileşep yäşäwen dä kürsätergä tieş bulaçaq. Sınaw barışında, misal öçen, aña übeşkän homosexuallar, şärä kileş qızınğan keşelär töşerelgän maxsus film täqdim iteläçäk. Şul film aşa möxäcirgä Hollandtağı ğädäti tormışnıñ ayırım alğanda nidän ğibarät buluı citkereläçäk.
Bu filmnı kürsätü şartı ayıruça qaynar bäxäslär uyattı, şul çaranı tänqitläwçelär, bu möxäcirlär arasınnan möselmannarnı çitläşterü öçen eşlänä, dip belderä. Xökümät monı kire qağa, gärçä, ministr Verdonk telgä alğan häm nigezdä eşsez bulğan 600 meñ immigrantnıñ zur öleşen çığışı belän Törkiä häm Maroktan kilgän möselmannar täşkil itä.
20-nçe ğasırnıñ ikençe yartısında Holland küpmillätlelekne alğa sörgän, başqa mädäniat wä tellärne xörmät itügä öndägän il bularaq tanılğan ide. Ämma fiker beleşülär häm saylawlar şunı kürsätä - ildä möxäcirlär sanı artu belän cämäğät fikere şaqtıy üzgärgän häm hollandlarnıñ küpçelege xäzer xökümätneñ çit il keşelärenä qarata qırıslığın xuplıy ğına. Amsterdam universitetında immigratsiä mäs''älälären tikşergän professor Meindert Fennema:
"Bez sannarnı 1994-nçe yıldan birle küzätep kiläbez, alardan kürengänçä, Holland xalqınıñ yaqınça 90 protsentı "Sez assimilätsiäne nığraq ütkärgän säyäsätne yaqlar idegezme?" digän sorawğa daimi töstä "Äye" dip cawap birä. Soñğı unyıllıqta bu san beraz arta da töşte", di professor Fennema.
Hollandtağı liberal qimmätlärne yaqlaw taläpläre 2004-nçe yılda çığışı belän Mäğribtän bulğan ber radikal islamçınıñ holland filmostası Theo van Goghnı çänçep üterüennän soñ köçäyde. İldäge demokratik qorılışnıñ nigezlärenä iñ zur qurqınıç, cämğiatkä quşılmıy yäşägän möselmannardan kilä, dip sanala.
Tel belü häm "watandaş bulu sınawın" ütü şartı, Quşma Ştatlar, Kanada, Australiä, Yaña Zealand häm Yaponiä kebek bay illärdän kilüçelärgä qaramıy. Şuña kürä dä bar bu qırıs çaralar berençe çiratta Hollandqa möselman keşelären kitermäw öçen eşlänä, digän tänqit işetelä. Nijmegen Universitetındağı Möxäciriat qanunnarı üzägen citäklägän Kees Groendendijk:
"Minemçä, immigratsiä sınawı Yewropa Berlegeneñ ğailälär berläşüe turındağı yaña kürsätmäsenä qarşı kilüdän tış, keşe xoquqların da bozu bulıp tora, çönki ul integratsiägä bernindi dä qatnaşı bulmağan säbäplär nigezendä bay illärdäge keşelärgä östenlek birä. Şuña kürä bu çara integratsiäne alğa sörügä qarağanda, immigratsiäne çikläw çarası bulıp tora", di Kees Groendendijk.
Ämma xäzer inde bu yuldan ber Holland qına tügel, Yewropanıñ başqa illäre dä barırğa cıyına. İmmigratsiä qanunnarınıñ qırıslatuın, misal öçen, Britaniä dä iğlan itte, ä Germaniädäge ike cir Hollandtağı tösle sınawlar kertü mömkinlegen tikşerä.
Kärim Kamal