Accessibility links

Кайнар хәбәр

Matbuğat ireklege könendä Üzäk Aziädäge matbuğat ireksezlege


Maynıñ 3-endä dönya matbuğat ireklege könen bilgeli. Bu çara Berläşkän Millätlärneñ Ğomumi Mäclese qararı belän 1993-nçe yıldan birle ütkärelep kilä. Şul könne dönya cämäğätçelege matbuğat ireklege öçen köräşkän keşelärne, mäğlümat çaraların iskä ala häm şunıñ aşa xökümätlärgä, demokratiä nigezlären täşkil itkän şul irekleneñ ähämiaten citkerergä tırışa. Matbuğat ireklege belän xällär bigräk tä Üzäk Aziädä ayanıç.

Jurnalist hönäre Üzäk Aziädä iñ qurqınıçlılardan sanala xäzer, bigräk tä ul xakimiattän bäysez bulğan mäğlümat çarasında eşläsä. Keşe xoquqların dawlawçı Human Rights Watch oyışmasınıñ Yewropa wä Üzäk Aziä bülege mödire urınbasarı Rachel Denber, şul töbäktä bäysez jurnalistlarğa yasalğan basımnı bolay sürätli:

"Keşe xoquqların yaqlawçılar kebek ük, jurnalistlar Üzäk Aziädä zur doşmanlıq şartlarında eşli. Andağı xökümätlärneñ küpçelege üz eşen, büdjet aqçaların sarıf itüne cämäğätçelek küzätüe astına quyuğa qarşı çığa, alar ğomumän xalıq aldında xisap totuğa qarşı. Bu isä jurnalistlar öçen zur problemalar tudıra - alar mäğlümat cıya almıy, üz eşlären tieşle itep başqarğan xäldä nindi awırlıqlarğa yulığuın añlıy häm şuña kürä üz-üzlären çikläwgä bara", dip taswirlıy Üzäk Aziä illärendäge jurnalist eşen Human Rights Watch wäkile Rachel Denber.

Bu wäzğiat, anıñ ğämäli tormıştağı çağılışları ildän-ilgä üzgärep torsa da, bar töbäkkä xas diärgä bula. Taciqstandağı xäl turında ilneñ bäysez media berläşmäse citäkçese Nuretdin Qarşıbayev bolay di:

"Oyışmabız eşläp kilgän 7 yıl eçendä bez şundıy fikergä kildek - saylawlar aldınan xökümät mäğlümat çaraların kontrol'' itüen haman qırıslata, xoquq bozular ğomumän artu yağında"

Töbäktäge başqa illärneñ xökümätläre dä yaqınça şul uq yuldan bara. Brüsseldäge Xalıqara jurnalistlar berlege mödire Oliver Money Kyrle misal itep Qazaqstannı, anda da saylawlar aldınnan kontrol''neñ qırıslandırıluın kiterä:

"Saylawlar media säyäsäteneñ häm media bäysezlegeneñ iñ qırıs çorı bulıp tora. Şul waqıtta xökümät xäbärçe eşenä bik sizger bula, ämma ikençe yaqtan, näq şul çorda xökümätneñ media ölkäsendäge säyäsäte dä çit illär küzätüe astına elägä", di Xalıqara jurnalistlar berlege citäkçese Money-Kyrle.

Saylawlar ber närsä, Üzäk Aziä xökümätläre mäğlümat çaraları eşen ayırım waqiğälärgä cawap itep tä nıq qatlawlandıra ala. Moña misal - Üzbäkstannıñ Ändican şähärendäge çualışlardan soñ alğan säyäsäte.

Näq ber yıl elek üzbäk xökümäte xakimiat ğämällärenä qarşı çıqqan xalıqqa ut açıp, räsmi mäğlümatqa ğına qarağanda da, 187 keşene üterde. Şunnan soñ İslam Kärimov xakimiate Ändican turında yazarğa batırçılığı citkän üzbäk jurnalistların ğına tügel, çit il mäğlümat çaraların da ildä eşläwdän tıydı. Üzbäkstanda matbuğat ireklege ölkäsendäge xäzerge wäzğiatne Ändican xälläre turında xäbär birep torğan bäysez jurnalist Ğälimä Boxarbayeva bäyäli:

"Üzbäkstandağı iñ zur problema bulıp bügen bäysez jurnalistikanıñ tulısınça tıyıluı tora", di Üzbäkstandağı xällär turında xökümät qaraşınnan ayırılğan, bäysez xäbärlär birep toruçı Ğälimä Boxarbayeva.

Kärim Kamal
XS
SM
MD
LG