Kuril utrawları nindi genä keçkenä bulmasın, dönyada iñ zur il sanalğan Rusiäneñ böyeklege näq menä alar belän bilgelänä xäzer. İldäge xalıqnıñ, bigräk tä säyäsi elitanıñ zur öleşe Kurillarnıñ könyaq dürt utrawın kire yaponnarğa qaytaru Rusiäneñ üzen böyekmämläkät itep torğızu eşenä zian kiteräçäk, dip isäpli. Şuña da Mäskäw älegä tirän iqtisadi wä sotsial krizis kiçergän utrawlarnı, ğadi ber çuartaştan zatlı asıltaşqa äyländerergä buldı - Rusiäneñ iqtisadi täräqqiät wä säwdä ministrlığı äzerlägän maxsus federal'' programma nigezendä Kuril utrawlarınıñ xälen yaxşırtuğa urıs aqçası belän 17 milliard sum birelä.
Kamçatnı Yaponiädäge Hokkaido belän totaştırğan şuşı utraw çılbırı 61 yıl elek, ikençe dönya suğışı tämamlanğannan soñ Yaponiädän tartıp alınğan ide. Sovet çorında da, annan soñ da Kurillar fäqirlektän häm üzäk xakimiatneñ iğtibarsızlığınnan integep yäşäde, anda bügenge köndä 6 meñ genä keşe yäşi, aları da san yağınnan utrawlardağı ğäskärilärdän ike märtäbä azraq.
Rusiä xökümäte xäzer şuşı tirän depressiv töbäkne iñ baylarnıñ bersenä äyländermäkçe. 17 milliard sum äz aqça tügel, häm monıñ artında ğadi iqtisadi säbäplär genä yatmıy. Mäskäwdäge Carnegie üzäge mödireneñ urınbasarı Dmitri Trenin süzlärenä qarağanda, Kurillar öçen maxsus programma buldırıp häm aqçalar wäğdä itep Mäskäw Yaponiägä dä üzençä ber işarä cibärä - utrawlarnı kire yapunnarğa birü ixtimalı kön tärtibennän töşä şulay itep.
"Bu işarä şik qaldırmıy - Rusiäneñ Yaponiägä ike il arasında yaña solıx kileşüenä ireşelgän oçraqta taşlama yasaw qırı Şikotan häm Habomaiğa qädär genä suzıla. Şunnan arı kitü bulmayaçaq häm bu xäzer täräqqiat itü proyektı belän raslana", di Dmitri Trenin.
Yaponiä Rusiädän könyaq Kurildağı dürt utrawnı - Şikotan häm Habomaine genä tügel, ä zurraq İturup häm Kunaşirnı da taläp itä. Şularnıñ berençe ikese Rusiä öçen iqtisadi yaqtan da, xärbi-säyäsi yaqtan da ällä ni zur ähämiätkä iä tügel, Mäskäw alarnı kire qaytarunı yapunnarğa äle 1956-nçı yılda uq täqdim itkän ide. Ä menä Kunaşir häm İturupta keşelär yäşi, anda ğäskäri wä çik saqlaw köçläre urnaşqan. Şikotan wä Habomai asılda diñgezdän çığıp torğan taş qialar ğına, häm Mäskäw, ägär dä Tokyo Rusiä belän nihayät solıx kileşüen imzalasa, şul ike utrawnı qaytaruğa bara aluın belderep tora. Monı tışqı eşlär ministrı Sergey Lavrov ta, prezident Putin üze dä äytte.
Kurillar mäs''äläsendä yaña adımnarğa barunı, yäğni andağı töşenkelekkä iğtibarnı yünältep, maxsus täräqqiat programmasın qabul itüne Dmitri Trenin, üzäk xökümätneñ ğomumän Rusiä çiklären nığıtuğa ähämiat birä başlawı belän añlata:
"Bu şulay uq, urıs däwläteneñ moña qädär açıp salınğan çiklären saqqa alunuın kürsätkän ber işarä. Bu uñaydan Kaliningrad misalına qararğa bula, aña iğtibar elekke yıllarğa qarağanda xäzer kübräk birelä. Tönyaq Kavkazğa qarasağız, xökümätneñ Çeçnäne torğızuğa küpme aqça yullawın kürergä mömkin - minemçä, bolar barısı da ber ürnäk nigezendä alıp barıla", di Rusiä xökümäteneñ üz çigendäge depressiv töbäklärgä iğtibarın arttıruı xaqında säyäsät belgeçe Dmitri Trenin.
Mäskäwdäge üzäk xökümätneñ yaña Kuril programması Rusiä xalqı arasında yaqlansa da, ul ilgä yapun investitsiälären cälep itü yulında ber kirtägä äylänä ala. Ä Yaponiädän kilä alırlıq xosusi aqça kiläçäktä bulmasa, Kurillarnı, ğomumän Rusiä Yaqın Könçığışın torğızuğa federal'' programma aqçası ğına da citär, dip ışanıp äytü mömkin tügel.
Kärim Kamal
Kamçatnı Yaponiädäge Hokkaido belän totaştırğan şuşı utraw çılbırı 61 yıl elek, ikençe dönya suğışı tämamlanğannan soñ Yaponiädän tartıp alınğan ide. Sovet çorında da, annan soñ da Kurillar fäqirlektän häm üzäk xakimiatneñ iğtibarsızlığınnan integep yäşäde, anda bügenge köndä 6 meñ genä keşe yäşi, aları da san yağınnan utrawlardağı ğäskärilärdän ike märtäbä azraq.
Rusiä xökümäte xäzer şuşı tirän depressiv töbäkne iñ baylarnıñ bersenä äyländermäkçe. 17 milliard sum äz aqça tügel, häm monıñ artında ğadi iqtisadi säbäplär genä yatmıy. Mäskäwdäge Carnegie üzäge mödireneñ urınbasarı Dmitri Trenin süzlärenä qarağanda, Kurillar öçen maxsus programma buldırıp häm aqçalar wäğdä itep Mäskäw Yaponiägä dä üzençä ber işarä cibärä - utrawlarnı kire yapunnarğa birü ixtimalı kön tärtibennän töşä şulay itep.
"Bu işarä şik qaldırmıy - Rusiäneñ Yaponiägä ike il arasında yaña solıx kileşüenä ireşelgän oçraqta taşlama yasaw qırı Şikotan häm Habomaiğa qädär genä suzıla. Şunnan arı kitü bulmayaçaq häm bu xäzer täräqqiat itü proyektı belän raslana", di Dmitri Trenin.
Yaponiä Rusiädän könyaq Kurildağı dürt utrawnı - Şikotan häm Habomaine genä tügel, ä zurraq İturup häm Kunaşirnı da taläp itä. Şularnıñ berençe ikese Rusiä öçen iqtisadi yaqtan da, xärbi-säyäsi yaqtan da ällä ni zur ähämiätkä iä tügel, Mäskäw alarnı kire qaytarunı yapunnarğa äle 1956-nçı yılda uq täqdim itkän ide. Ä menä Kunaşir häm İturupta keşelär yäşi, anda ğäskäri wä çik saqlaw köçläre urnaşqan. Şikotan wä Habomai asılda diñgezdän çığıp torğan taş qialar ğına, häm Mäskäw, ägär dä Tokyo Rusiä belän nihayät solıx kileşüen imzalasa, şul ike utrawnı qaytaruğa bara aluın belderep tora. Monı tışqı eşlär ministrı Sergey Lavrov ta, prezident Putin üze dä äytte.
Kurillar mäs''äläsendä yaña adımnarğa barunı, yäğni andağı töşenkelekkä iğtibarnı yünältep, maxsus täräqqiat programmasın qabul itüne Dmitri Trenin, üzäk xökümätneñ ğomumän Rusiä çiklären nığıtuğa ähämiat birä başlawı belän añlata:
"Bu şulay uq, urıs däwläteneñ moña qädär açıp salınğan çiklären saqqa alunuın kürsätkän ber işarä. Bu uñaydan Kaliningrad misalına qararğa bula, aña iğtibar elekke yıllarğa qarağanda xäzer kübräk birelä. Tönyaq Kavkazğa qarasağız, xökümätneñ Çeçnäne torğızuğa küpme aqça yullawın kürergä mömkin - minemçä, bolar barısı da ber ürnäk nigezendä alıp barıla", di Rusiä xökümäteneñ üz çigendäge depressiv töbäklärgä iğtibarın arttıruı xaqında säyäsät belgeçe Dmitri Trenin.
Mäskäwdäge üzäk xökümätneñ yaña Kuril programması Rusiä xalqı arasında yaqlansa da, ul ilgä yapun investitsiälären cälep itü yulında ber kirtägä äylänä ala. Ä Yaponiädän kilä alırlıq xosusi aqça kiläçäktä bulmasa, Kurillarnı, ğomumän Rusiä Yaqın Könçığışın torğızuğa federal'' programma aqçası ğına da citär, dip ışanıp äytü mömkin tügel.
Kärim Kamal