Qotıltaylarnıñ soñğısı 2001 yılda uzdırılğan ide. Biş yıl buyınça uzdırıla almawına tiyeşle butcetnıñ tabıla alamawı kirtä buldı. Bıyıl isä TÜDEV citäkçese Prof. Abdülhaluk Çay Premier Minister Erdoğannı künderep, añardan bu eş öçen 700 meñ amerikan doları aqça tabalğaç X Törek Qorıtlayı da ütkärelä aldı. Açılış yolasına çit illärdän Azerbaycan belän Tönyaq Kiper Törek Cömhuriäte prezidentları İlham Aliyev belän Mehmet Ali Talat, Qazaqstan Däwlät sekretarı Oralbay Abdıkarımov, Qırğızistan Premiereneñ urınbasarı Daniyar Usenov bar ide. Prezident Mintimer Şeymiyev Antalyada yal da bulsa da şuşı qorıltayğa qatnaşmadı. Premier Recep Tayip Erdoğannıñ yasağan çığışı diqqätne cälep itte. Xökümätneñ bu qorıltayğa ähämmiät birüwe baytaq qına minister häm Ak partiä deputatınıñ da qatnaşuwınnan añlaşıldı. Tabiği AK partiäse şunıñ belän bu qorıltaylarnı oyıştırıp kilgän Millätçe Xäräkät Partiäsenä ber orım yasaw mäqsadın taşıy ide. Mäğlüm parlament saylawları yaqınnaşa, Törkilär belän qızıqsınğan saylawçılarnı da üz saflarına cälep itü mäqsatı taşıdı bulsa kiräk premier. Däwlätneñ böten mömkinlekläre dä şuşı qorıltay öçen qullanıldı. Däwlätneñ televiziäse TRT-İnttä qorıltaynıñ açılış häm yabılış yolları turıdan turı tapşırılıp tordı. Açılış yolasında Erdoğan yasağan çığışında Törekçä söylägän däwlätlär oyışmasın tözü täqdimen yasadı. Ul İnglizçä, Fransuzça, Gäräpçä söyläwçe illärneñ urtaq oyışmaları bar, nigä bezneke dä bulmasın dide. Erdoğan Gaspıralı İsmailnıñ “Teldä, fikerdä, eştä berlek” äyteme bugen dä ähämmiäten yuğaltmadı, dide.
Yabılışta isä elekke 9-nçı Prezident Dämirälneñ barlıq Törkilärne demokratigä çaqırğan süzläre diqqätne cälep itte. Qunaqlar sigez bäysez il, altı aftonom cömhuriät, ike aftonom ölkä belän 11 törki törkemdän tordı.
19 Sintaberdä X Törek Qorıltayınıñ ikençe könendä delegatlarnıñ cide ayrım komissädäge utırışları buldı. Xalıqara mönäsäbätlär, ekonomika, xoquq, mäğarif häm texnologiä, kin küläm mäğlümät äsbabları, mädäniät häm yäşlek komisiälärendä yasalğan çığışlar belän diskussiälär memorandum räweşendä xäzerlände. Soñında hämmäse berläşterelep urtaq deklaratsiä räweşendä iğlan itelde.
Urtaq deklaratsiädä Tatar, Başqort yaki Çuvaşlarnı xezmättäşlektän tış turıdan turı qızıqsındıraçaq ber maddä bulmadı. Bu inde respubliklardan citärlek sanda delegat bulmawına bäyleder. Çönki misal öçen Tatarstannan un tiräsendä keşe çaqırılğan bulsa da 3 delegat - Damir İsxaqov, Färidä Gaffarova häm Mars Tukaev, qına qorıltayğa qatnaştılar. Alarnıñ cide ayrım komisiädä bula aluları maddi yaqtan da mömkin tügel ide. Çuvaşlar ber-ike keşedän tordılar, Başqortlar isä biş keşedän tordı, läkin alarnıñ Törkiädäge wäkilläre bik buldıqlı bulmawı säbäple üz delegatların da ber kem belän tanıştırmadı.
Qısqası İdel-Ural törki cömhuriätlärennän citärdi delegat kilmäve arqılı qorıltayda alarnıñ problemaları kön tärtibenä menmäde. Şulay da moña bik borçılırğa kiräkmi. Çönki şuşı qorıltaylarda iğlan itelgän deklaratsiälärdäge taläplär ğomumän säyäsi citäkçelek, yäğni xökümätlär tarafınnan ğämälgä dä aşırılmıy. X Törek Qorıltayınıñ qararları da şundıy yazmışqa duçar bulaçaq dip äytü öçen küräzäçe bulırğa kiräkmi. Mondağı iñ zur fayda bälki dä dönyanıñ törle öleşlärennän kilgän delgatlarnıñ ber berläre belän tanışuları buldı.
Äxtäm İbrahim, İstanbul
Yabılışta isä elekke 9-nçı Prezident Dämirälneñ barlıq Törkilärne demokratigä çaqırğan süzläre diqqätne cälep itte. Qunaqlar sigez bäysez il, altı aftonom cömhuriät, ike aftonom ölkä belän 11 törki törkemdän tordı.
19 Sintaberdä X Törek Qorıltayınıñ ikençe könendä delegatlarnıñ cide ayrım komissädäge utırışları buldı. Xalıqara mönäsäbätlär, ekonomika, xoquq, mäğarif häm texnologiä, kin küläm mäğlümät äsbabları, mädäniät häm yäşlek komisiälärendä yasalğan çığışlar belän diskussiälär memorandum räweşendä xäzerlände. Soñında hämmäse berläşterelep urtaq deklaratsiä räweşendä iğlan itelde.
Urtaq deklaratsiädä Tatar, Başqort yaki Çuvaşlarnı xezmättäşlektän tış turıdan turı qızıqsındıraçaq ber maddä bulmadı. Bu inde respubliklardan citärlek sanda delegat bulmawına bäyleder. Çönki misal öçen Tatarstannan un tiräsendä keşe çaqırılğan bulsa da 3 delegat - Damir İsxaqov, Färidä Gaffarova häm Mars Tukaev, qına qorıltayğa qatnaştılar. Alarnıñ cide ayrım komisiädä bula aluları maddi yaqtan da mömkin tügel ide. Çuvaşlar ber-ike keşedän tordılar, Başqortlar isä biş keşedän tordı, läkin alarnıñ Törkiädäge wäkilläre bik buldıqlı bulmawı säbäple üz delegatların da ber kem belän tanıştırmadı.
Qısqası İdel-Ural törki cömhuriätlärennän citärdi delegat kilmäve arqılı qorıltayda alarnıñ problemaları kön tärtibenä menmäde. Şulay da moña bik borçılırğa kiräkmi. Çönki şuşı qorıltaylarda iğlan itelgän deklaratsiälärdäge taläplär ğomumän säyäsi citäkçelek, yäğni xökümätlär tarafınnan ğämälgä dä aşırılmıy. X Törek Qorıltayınıñ qararları da şundıy yazmışqa duçar bulaçaq dip äytü öçen küräzäçe bulırğa kiräkmi. Mondağı iñ zur fayda bälki dä dönyanıñ törle öleşlärennän kilgän delgatlarnıñ ber berläre belän tanışuları buldı.
Äxtäm İbrahim, İstanbul