Baltiq buyınnan çıqqan, sovet çorında çitkä kitkän, ä inde bäysezlekne yañartu belän watannarına kire qaytqan möxäcirlär xäzer üz abruyın häm täcribäsen tuğan illären citäkläw eşendä dä qullana. Litvada prezident bulıp Valdas Adamkus tora, ul üz ilennän 18 yäşendä kitärgä mäcbür bula, Quşma Ştatlarda üsä häm belem ala. Kürşe Latviäne inde şaqtıy waqıt Vaira Vike-Freiberga citäkli, ul da Rigada tusa da, ilne sovetlar basıp alğaç ata-anası belän Kanadağa küçep kitä häm Latviägä bäysezlekne yañadan qaytarğaç qına qayta.
Möxäcir-prezidentlar safına uzğan atna azağında eston Toomas Hendrik İlves tä bastı. Ul ğomumän Estoniädän çittä, Şvetsiä başqalası Stockholmdä tuğan, ämma Quşma Ştatlarda üskän häm belem alğan. Ğömereneñ ber öleşen ul "Azatlıq" radiosınıñ eston xezmäten citäkläwgä dä bağışlağan.
Şuşı prezidentlarnıñ, häm alarnıñ ğına tügel, bar Baltiq buyı möxäcirläreneñ kire watannarına qaytıp xezmät itüe, alarnıñ diasporları köçle buluın, çittä yäşäsälär dä häm tuğan illäre küpmeder waqıtqa dönya xaritasınnan yuğalıp torsa da, watannarı belän mädäni, tel bäyläneşlären saqlap qaluın kürsätä.
Çittäge millättäşlärgä ixtiac Baltiq buyı illärendä ni öçen şul qädär zur soñ? Estoniäneñ Tartu universitetındağı säyäsi fännär professorı Andres Kasekamp monı bolay añlata:
"Üzäk Yewropadağı postkommunistik illärdän ayırmalı bularaq, bäysezlek alğannan soñ bezgä bar närsäne dä buş urınnan başlarğa turı kilde. Bezdä diplomatik xezmät tä, ğäskär dä yuq ide. Bu isä bezneñ çittäge häm belemle millättäşlärebez öçen zur mömkinleklär açıluın añlattı. Şul yaña buınnarnı qoru öçen çit il, xalıqara äzerlek kiräk ide. Bu şunıñ belän añlatıla - bezgä Könbatıştağı millättäşlerebez bik kiräk ide", di Tartudağı säyäsät fännäre professorı.
İkençe ber faktor bulıp Baltiq buyı illäreneñ ällä ni zur bulmawı tora. Anda yäşäwçe xalıqnıñ sanı bügenge köndä Mäskäwnekennän dä azraq. Şuña kürä, çittän sanawlı ğına keşe qaytqan oçraqta da Litva, Latviä häm Estoniädä bu şunda uq kürenä ide, dip däwam itä professor Kasekamp:
"Baltiq buyı illäre oçrağında istä şunı totarğa kiräk - alar bik keçkenä. Äzerlekle belgeçlär sanı bik çiklängän, şul säbäple bezgä yardäm itärgä telägän härkemgä bez räxmätle. Östäwenä, bu bigräk tä latış häm eston oçrağına xas - çittäge möxäcirlärneñ zur öleşen 1944-nçe yıldan soñ kitärgä mäcbür bulğannar täşkil itte, alar üzlären mäxällä bularaq säyäsi yaqtan nıq saqlap tordı häm alar başqalar kebek üz tormışların yaxşırtu belän genä çiklänmäde, Watannı da qayğırttı", di professor Andres Kasekamp.
Häm nihayät, prezident itep saylanğan elekke möxäcir millättäşlären litvalılar, latışlar häm estonnar üz illären tışqı dönyağa, bigräk tä Könbatışqa bäylägän ber möhim buın itep kürä.
Kärim Kamal
Möxäcir-prezidentlar safına uzğan atna azağında eston Toomas Hendrik İlves tä bastı. Ul ğomumän Estoniädän çittä, Şvetsiä başqalası Stockholmdä tuğan, ämma Quşma Ştatlarda üskän häm belem alğan. Ğömereneñ ber öleşen ul "Azatlıq" radiosınıñ eston xezmäten citäkläwgä dä bağışlağan.
Şuşı prezidentlarnıñ, häm alarnıñ ğına tügel, bar Baltiq buyı möxäcirläreneñ kire watannarına qaytıp xezmät itüe, alarnıñ diasporları köçle buluın, çittä yäşäsälär dä häm tuğan illäre küpmeder waqıtqa dönya xaritasınnan yuğalıp torsa da, watannarı belän mädäni, tel bäyläneşlären saqlap qaluın kürsätä.
Çittäge millättäşlärgä ixtiac Baltiq buyı illärendä ni öçen şul qädär zur soñ? Estoniäneñ Tartu universitetındağı säyäsi fännär professorı Andres Kasekamp monı bolay añlata:
"Üzäk Yewropadağı postkommunistik illärdän ayırmalı bularaq, bäysezlek alğannan soñ bezgä bar närsäne dä buş urınnan başlarğa turı kilde. Bezdä diplomatik xezmät tä, ğäskär dä yuq ide. Bu isä bezneñ çittäge häm belemle millättäşlärebez öçen zur mömkinleklär açıluın añlattı. Şul yaña buınnarnı qoru öçen çit il, xalıqara äzerlek kiräk ide. Bu şunıñ belän añlatıla - bezgä Könbatıştağı millättäşlerebez bik kiräk ide", di Tartudağı säyäsät fännäre professorı.
İkençe ber faktor bulıp Baltiq buyı illäreneñ ällä ni zur bulmawı tora. Anda yäşäwçe xalıqnıñ sanı bügenge köndä Mäskäwnekennän dä azraq. Şuña kürä, çittän sanawlı ğına keşe qaytqan oçraqta da Litva, Latviä häm Estoniädä bu şunda uq kürenä ide, dip däwam itä professor Kasekamp:
"Baltiq buyı illäre oçrağında istä şunı totarğa kiräk - alar bik keçkenä. Äzerlekle belgeçlär sanı bik çiklängän, şul säbäple bezgä yardäm itärgä telägän härkemgä bez räxmätle. Östäwenä, bu bigräk tä latış häm eston oçrağına xas - çittäge möxäcirlärneñ zur öleşen 1944-nçe yıldan soñ kitärgä mäcbür bulğannar täşkil itte, alar üzlären mäxällä bularaq säyäsi yaqtan nıq saqlap tordı häm alar başqalar kebek üz tormışların yaxşırtu belän genä çiklänmäde, Watannı da qayğırttı", di professor Andres Kasekamp.
Häm nihayät, prezident itep saylanğan elekke möxäcir millättäşlären litvalılar, latışlar häm estonnar üz illären tışqı dönyağa, bigräk tä Könbatışqa bäylägän ber möhim buın itep kürä.
Kärim Kamal