Ädäbiät buyınça Nobel büläge 1901 yıldan birle birelä. Bügengä xätle ingliz telendä yazğan 25 aftorğa, 13 Fransuzğa, 12 Almanğa, 10 İspan telendä yazuçığa häm 5 Rusqa birelgän. Ruslar İvan Bunin, Boris Pasternak, Mihail Şolohov, Alexandr Soljenitsın belän 1987 yılda şuşı büläkkä layıq tabılğan İosif Brodski. Küräsez monda Lev Tolstoy yäki başqa ataqlı Rus yazuçıları yuq. Bu da saylanğan ädäbiätçelärneñ iñ matur ädäbiät ürnäge birüdän bigräk yazğan temalarınıñ tänqitçe qaraş belderüenä bäyle buluın kürsätä. İnde Törek yazuçısı Orhan Pamuk ta bigräktä anıñ säyäsi torışı häm çığışları säbäple üz ilendä şundıyraq bäyälänä. Ämma niçek kenä bulmasın Pamuknıñ äsärläre 45 çit telgä tärcemä itelgän ataqlı ber yazuçı. Ayruça ul ädäbiät ölkäsendäge Nobel bülägenä 1901 yıldan birle berençe märtäbä layıq tabılğan törek. Şul säbäple törek yazuçılarınıñ küpçelege anı täbrik ittelär. Läkin qayberläre ul ärmän tezisın yaqlamasa ide moña ireşer ide me soñ digän sorawlar da birdelär.
Pamuknıñ Nobel bülägen qazanuı belän Fransuz parlamentında ärmännärgä genotsid yasalmadı diüçelärgä ştraf salu buyınça qanun proyektınıñ ütüe berük köngä turı kilüe isä törek matbuğatında zur çağılış taptı.
Şuşı qanun proyektına tawış birügä 577 urınlı Fransuz parlamentınıñ nibarı 125 deputatı qatnaştı häm 106 deputat bu proyektnı yaqladı. Fransiädä 450 ärmän yäşi häm parlamentta çığışı belän ärmän 20 tiräsendä deputat bar. İnde qanunıñ köçkä kerüe öçen senattan uzuı şart. Fransuzlarlar arasında da berençe dönya suğışı çorında ärmännärgä genotsida oyıştırıldı digän däğwägä qarata törleçä bäyä birelüe dä ber fakt. Qanun proyektın yaqlağan Eric Raoul bolay dip äytte:
“Bu cinayätlärneñ kiñ külämdä, planlı räweştä häm bilgele ber maqsat nigezendä ütkärelüe monıñ genotsid buluın isbatlıy. Sistematik räweştä oyıştırılğan küpläp üterülär tik ber xalıqqa qarşı buldı”.
Başqa ber deputat Richard Mallie dä bolay di:
“Şuşı tragediäneñ tanıluı bügenge Törek xökümäte belän anıñ xalqına qarata tügel. Törkiäneñ (Fransiäne) ekonomik boykot belän yanawı alarnıñ AB-nä kerä alırlıq ölgergänlekkä ireşmägän buluın kürsätüçe östämä ber dälil”.
Şuşı ike Fransuz deputatına qarşı tik ber Michael Piron ğına Törek tezisına yaqın ber qaraş belderep şulay dip äytte:
“Tarix xoquq öçen ber instrument tügel. İrekle ber ildä ni parlament ni dä xoquq tarixi çınbarlıqnı bilgeli almıy. Soljenitsınnı qabat uqıp bez şundıy rejimnarnı iskä töşerergä tieşbez.”
Fransuz parlamentınnan ärmän genotsidasın kire qaqqannarğa ştraf salu buyınça qanun proyektı uzğaç, Törek premyer ministrlığı: “zur ber oyat, qara tap”, tışqı eşlär ministrlığı “mönäsäbätlärebezgä zur ber orım”digän belderülär yasadılar. Ärmännärdä isä zur şatlıq bar.
İnde Töreklärneñ reaksiäsen añlaw öçen Pamukqa Nobel büläge häm Fransuz parlamentında ütkän genotsidnı kire qaqqannar öçen çaza birü qanunı turında Törek gazetalarınıñ rubrikalarına küz salıyq. Radikal “Gorırıbız”, “Gäyebegez”; Milliyet “Minem isemem Nobel”, “Fransiä täsdiqli,Törkiä açulı”; Dünya “AB yulına Fransuz bombası”, “Törkiäneñ berençe Nobel laureatı Orhan Pamuk”, Hürriyet “ Uyğa genotsida”, “Nobel ber Törekneñ”.
Äxtäm İbrahim, İstanbul
Pamuknıñ Nobel bülägen qazanuı belän Fransuz parlamentında ärmännärgä genotsid yasalmadı diüçelärgä ştraf salu buyınça qanun proyektınıñ ütüe berük köngä turı kilüe isä törek matbuğatında zur çağılış taptı.
Şuşı qanun proyektına tawış birügä 577 urınlı Fransuz parlamentınıñ nibarı 125 deputatı qatnaştı häm 106 deputat bu proyektnı yaqladı. Fransiädä 450 ärmän yäşi häm parlamentta çığışı belän ärmän 20 tiräsendä deputat bar. İnde qanunıñ köçkä kerüe öçen senattan uzuı şart. Fransuzlarlar arasında da berençe dönya suğışı çorında ärmännärgä genotsida oyıştırıldı digän däğwägä qarata törleçä bäyä birelüe dä ber fakt. Qanun proyektın yaqlağan Eric Raoul bolay dip äytte:
“Bu cinayätlärneñ kiñ külämdä, planlı räweştä häm bilgele ber maqsat nigezendä ütkärelüe monıñ genotsid buluın isbatlıy. Sistematik räweştä oyıştırılğan küpläp üterülär tik ber xalıqqa qarşı buldı”.
Başqa ber deputat Richard Mallie dä bolay di:
“Şuşı tragediäneñ tanıluı bügenge Törek xökümäte belän anıñ xalqına qarata tügel. Törkiäneñ (Fransiäne) ekonomik boykot belän yanawı alarnıñ AB-nä kerä alırlıq ölgergänlekkä ireşmägän buluın kürsätüçe östämä ber dälil”.
Şuşı ike Fransuz deputatına qarşı tik ber Michael Piron ğına Törek tezisına yaqın ber qaraş belderep şulay dip äytte:
“Tarix xoquq öçen ber instrument tügel. İrekle ber ildä ni parlament ni dä xoquq tarixi çınbarlıqnı bilgeli almıy. Soljenitsınnı qabat uqıp bez şundıy rejimnarnı iskä töşerergä tieşbez.”
Fransuz parlamentınnan ärmän genotsidasın kire qaqqannarğa ştraf salu buyınça qanun proyektı uzğaç, Törek premyer ministrlığı: “zur ber oyat, qara tap”, tışqı eşlär ministrlığı “mönäsäbätlärebezgä zur ber orım”digän belderülär yasadılar. Ärmännärdä isä zur şatlıq bar.
İnde Töreklärneñ reaksiäsen añlaw öçen Pamukqa Nobel büläge häm Fransuz parlamentında ütkän genotsidnı kire qaqqannar öçen çaza birü qanunı turında Törek gazetalarınıñ rubrikalarına küz salıyq. Radikal “Gorırıbız”, “Gäyebegez”; Milliyet “Minem isemem Nobel”, “Fransiä täsdiqli,Törkiä açulı”; Dünya “AB yulına Fransuz bombası”, “Törkiäneñ berençe Nobel laureatı Orhan Pamuk”, Hürriyet “ Uyğa genotsida”, “Nobel ber Törekneñ”.
Äxtäm İbrahim, İstanbul