Accessibility links

Saddamğa ülem cäzası: küplär quana, ä Yewropa Ğiraq xökümäten ildä ülem cäzasın beterügä öndi


Xäbärlär üzägendä bügen dä Saddamnı asıp üterü xökeme tora, xörmätle tıñlawçılar. Şuşı qararın Bagdadtağı mäxkämä yäkşämbedä çığarğan ide. Ğiraqnıñ üzendä genä tügel, dönyada da Saddamnı ülemgä xökem itü qarşılıqlı fikerlär uyattı. Ğiraq xökümäte häm anda üz ğäskärlären totqan illärneñ citäkçelege mäxkämä qararın xuplap, bu totrıqlılıqqa kiterä ala digän ışanıç belderde. Yewropa däwlätläre isä, keşe xoquqların yaqlawçı xalıqara oyışmalar belän bergä Bagdadnı, Ğiraqta ülem cäzasın beterügä öndi.

Ğiraqnıñ xäzerge xakimiäte Saddamnı ülem cäzasına xökem itü turındağı qararnı xuplap qarşı aldı. Premyer-ministr Nuri äl-Mäliki süzlärençä, bu bar Saddam çorın xökem itü bulıp tora:

"Elekke rejim başlığın xökem itü ayırım ber şäxesne, anıñ üzen genä tügel, Ğiraq tarixındağı iñ qarañğı çornı da xökem itü bulıp tora. Xalıqqa qarşı iñ yaman cinäyätlär qılğan şuşı xakimdar eşen mäxkämä tulısınça açıq wä ğadel şartlarda alıp bardı", di Ğiraq premyer-ministrı äl-Mäliki.

Saddam Xösäyen ülem cäzasına, 1982-nçe yılda üzen üterü tırışlığı bulğannan soñ şığıy ğäräplärneñ Dücäil digän awılında 148 keşene qıru öçen xökem itelde. Anıñ belän bergä ülem cäzası qararın töp ike yardämçese dä aldı.

Quşma Ştatlar, Australiä kebek illärneñ citäkçeläre Bagdad mäxkämäse qararın xuplap, xätta maqtap ta çıqtı. Prezident Bush ta, premyer-ministr John Howard ta, bu Ğiraq tarixında möhim ber borılış bulıp tora, dip belderde. Mäğlüm ki, şuşı ike il Ğiraqta üz ğäskärlären tota häm alar xäzer Saddamnı xökem itü ildäge wäzğiätne totrıqlandırır dip ömetlänä.

Ämma Könbatıştağı qayber däwlätlär, bigräk tä Yewropa illäre Ğiraqta ülem cäzası çığarıluğa kisken qarşı. Yewropa Berlegendä räislek itkän Finländiä, misal öçen, äxlaqi qaraşlardan çığıp ülem cäzası ğämälgä quyılmasqa tieş, dip isäpli. Bu uñaydan iğlan itelgän maxsus belderüdä, Yewropa Berlege här oçraqta da ülem cäzasına qarşı çığa, şuña kürä Saddam oçrağında da ul ğämälgä quyılmasqa tieş", dielä.

Yewropa Berlegen bu mäs''älädä Amnesty İnternational häm Human Rights Watch kebek xalıqara xoquq saqlaw oyışmaları da yaqlıy.

Saddam Xösäyen häm anıñ belän bergä xökem itelgännärneñ xäzer mäxkämä qararın yañadan ber küzdän kiçerügä cibärü xoquqı bar, alar monı eşlär dä kebek. Wäzğiät äle tağın şunıñ belän dä qatlawlana - Saddam ikençe ber cinayät qıluda - 1988-nçe yılda Ğiraqnıñ tönyağında kördlärne küpläp üterüdä dä ğäyeplänä. Ämma bu mäxkämä eşe älegä haman da qarala.

Saddamnı ülemgä xökem itü qararına Ğiraqnıñ üzendä dä mönäsäbät törleçä. Şığıy ğäräplär häm kördlär yäşägän töbäklärdä xalıq moña bik quansa, sönni ğäräplär arasında kiresençä, rizasızlıq xisläre xökem sörä. Saddam çorında xakimiättä nigezdä näq menä sönni ğäräp wäkilläre tora ide, ä şığıylar häm şulay uq sönni bulğan kördlär törleçä izelep kilde.

Saddam üze elegräk, ülem qararı çığarılğan oçraqta, asılınıp tügel, ä atıp üterelüen telägän ide. Asıp üterü, anıñ fikerençä, ğadi başkisärlär öçen genä bula ala. Bagdad mäxkämäse isä yäkşämbedä anı näq menä asıp üterügä xökem itte.

Kärim Kamal
XS
SM
MD
LG