“Keşe qayçan üläsen belsä, Ğazrailgä dä rişwät birü ämälen tabar ide”. Bu yullar “Mädäni comğa”nıñ bügenge sanınnan möxtäräm tıñlawçılar. Ämma süz Ğazraillärgä, dingä bağışlanğan yazma turında barmıy. Tatarstan Däwlät şurasındağı “rişwätçelekkä, yäğni korrupsiägä qarşı toru turındağı” qanunnı ğämälgä aşıru barışı belän jurnalistlarnı tanıştıru utırışın kiñräk yaqtırta. İşetkänegezçä,“Mädäni comğa” bu sanında da säyäsi häm xoquq mäs’älälären çitlätep ütmägän. Ä menä aqça birep kemne dä bulsa, nider eşlätügä kilgändä, gazetadağı “Bişençe bağana” digän mäqälädä Rabit Batulla Xac säfäre tä’sirläre belän urtaqlaşıp, “Batulla ağa, sine Xacğa yullar öçen ike-öç bay aqça birergä riza,- digäç,- Bu bit alarnıñ xäläl aqçası sawabı da alarğa kübräk bulır”,- dip üzeneñ aqça aludan baş tartuı turında yaza.
Säfär, säyäxät digännän “Mädäni comğa” bu sanında Niyaz Xalitovnıñ säyäxätkä kilüçelärne ozatıp yörüçelär öçen qullanma bularaq çığarılğan “Qazan kirmäne”- “Kazanski Kreml'” digän kitabı belän bäxäskä kerä. Ğalim Marsel' Äxmätcanov kitap avtorınıñ “Bezneñ erağa qädär berençe meñ yıllıq axırında xäzerge Qazan tiräsendä borınğı mari etnosına qarağan qabilälär yäşägän” digän yulların şik astına ala.
“Mädäni comğa” xezmätkäre Niyaz Aqmal da üzeneñ yazmasın tarix belän bäyläneşle kürenekle şäxeskä Tatarstan fännär akademiäseneñ tarix institutı mödire Rafael' Xäkimgä bağışlağan. Mäqälä “Mine äti döres añlar ide” dip atala.
Äñgämä qorırğa barğanda min anıñ şäxsi tormışı turında söyläşergä dip barğan idem. Rafael' äfände belän oçraşqaç säyäsätkä qağılmıy mömkin tügel ikän. Ul 10 yıl däwamında citäklägän Märcäni isemendäge tarix institutına 10 yäş tuldı. Näq şuşı könnärdä, anıñ tuğan köne aldınnan bezgä xäbär kilep ireşte Mäskäwdä Tatarstan belän ike aradağı şartnamägä Däwlät duması uñay tawış birgän. Soñğı könnärdä genä şuşı säyäsi waqiğalar bulıp torğan waqıtta qaytıp citte Budapeşttan menä şuşı tarix institutı äzerläp çığarğan ike zur fänni kitaplar. Berse atala “Tatarika” dip, ikençese “Atlas Tatarii”. Menä şulay ite bezneñ süz ireksezdän başlandı şartnamädän. Rafael' äfändeneñ üze belän yaqınnan aralaşqanım yuq ide. Miña bik qızıqlı şäxes belän oçraşırğa turı kilde. Tarix institutınıñ Qazannıñ tuuına 1000 yıl tulunı niçek itep zur öleş kertkännären. “Tatarika” häm “Atlas Tatarii” digän kitaplarda, Rafael' äfände äytüençä 1000 yıllıq, 2000 yıllıq iñ borınğı zamannardan birle tatar tarixına bäyle bulğan waqiğalar açıla häm xaritälär bu kitapta birelä. Bu mäqäläne bügen qulına alıp uqığan keşelär Rafael' Xäkim çinovnikmı ällä çinovnik tügelme digän bik qızıqlı sorawğa da cawap tabarlar dip uylıym.
Sember säxnäsenä üzeñ çıqmas borın,
İsemeñne işetügä, xalıq, torıp
basıp alqışladı sine- därräw quptı… Şiğerne tulısı belän uqıysı kilgännärgä häm äytelgännär turında kübebräk belergä telägännärgä “Mädäni comğanı” tabıp uqıysı ğına qala inde möxtäräm tıñlawçılar.
Nail Alan
