Rusiäneñ xärbi doktrinası berençe märtäbä üzgärtelmi, ul äle 1993-nçe yılda qabul itelep, soñğı üzgäreşlär aña 2000-nçe yılda ğına kertelgän ide. Ul çaqta doktrinada şul konkret zamana taläpläre, yäğni Tönyaq Kavkazda çeçen qarşılığın yuq itü tırışlıqlarınnan çıqqan taläplär çağılış taptı - Rusiä qorallı köçläreneñ töp maqsatı itep terror belän köräş bilgelände.
Xäzer inde Rusiäneñ yuğarı citäkçeläre başqa törleräk eçtälekle belderülär yasıy başladı. Süz torğan sayın yışraq Könbatışnıñ geopolitik omtılışlarına qarşı toru, xärbi bloklarnıñ, bigräk tä NATOnıñ nığuı, dönyadağı demografik üzgäreşlär turında bara. Fivral başında Munchendäge iminlek kiñäşmäsendä yasağan çığışında Vladimir Putin Rusiäneñ dönya eşlärendäge urının nığıtu turında söyläde, moña isä Rusiä qorallı köçlären sıyfat yağınnan üstermi, ildäge saqlanu industriäsen Kremlneñ qırıs kontrole astına quymıy häm yaña xärbi doktrina qabul itmi ireşü mömkin tügel.
Bu eşne Rusiä prezidentı üze, häm anıñ yaqın köräştäşe Sergey İvanov üz qullarına aldı diärgä bula. Warislarnıñ berse, xätta iñ ömetlese sanalğan İvanov ğomumän başqa eşlärennän azat itelep, xäzer Rusiä säyäsäteneñ näq menä şul yünäleşe öçen genä cawaplı bulaçaq.
Rusiäneñ yaña xärbi doktrinasın äzerläw eşe mäğlüm ğäskäri teoretik, Xärbi fännär akademiäsen citäkläwçe general Mäxmüt Gäräyev tarafınnan alıp barıla. Anıñ fikerençä, doktrinağa kerteläçäk üzgäreşlärdä Rusiä iminlegenä yanağan yaña qurqınıçlar açıq itep kürsätelergä häm Könbatışqa qarata qırısraq mönäsäbät bilgelänergä tieş.
Älegä ğämäldä bulğan doktrinada, Rusiä qorallı köçläreneñ zurlığı anıñ iqtisadi xälenä bäyle dielsä, yäğni anda armiäne täräqqi itü iqtisadi wäzğiätneñ nindi buluı belän çiklänä digän fiker ütkärelsä, yaña versiädä inde, Rusiä iqtisadı qorallı köçlärneñ üseşen teläsä niçek tä''min itärgä tieş dip äytelä.
Belgeçlär fikerençä, Mäskäwdäge yuğarı citäkçelek moña ireşü eşenä ilne kümep kitkän neftedollarlarnı yünältä ala. Ämma berençedän, neft bäyäläre şaqtıy tiz üzgärüçän häm alarğa yıraq kiläçäkkä bik ömetlänep bulmıy. İkençedän, Rusiäneñ qorallı köçlärennän tış üz xalqı da şaqtıy, häm anıñ ğäskär totudan tış başqa ixtiacları da bar.
Şuña da Rusiä citäkçeläre sovet çorında inde sınalğan qoralnı qullanuğa awışa sıman - xalıqnıñ qorbannarğa äzer bulu däräcäsen arttıru öçen Mäskäw däwlät propagandasın qullanıp üzenä çittän yanağan qurqınıçlarnı küpertä başlıy. Rusiä xalqınıñ qotın alırlıq şundıy qurqınıçlar rätenä, misal öçen, könyaqtan häm könçığıştan çit il keşeläre kilep tulu, yäisä amerikannarnıñ Pol''şa häm Çexiädä raketalardan saqlanu çeltären urnaştıru plannarı quyıla.
Kärim Kamal
Xäzer inde Rusiäneñ yuğarı citäkçeläre başqa törleräk eçtälekle belderülär yasıy başladı. Süz torğan sayın yışraq Könbatışnıñ geopolitik omtılışlarına qarşı toru, xärbi bloklarnıñ, bigräk tä NATOnıñ nığuı, dönyadağı demografik üzgäreşlär turında bara. Fivral başında Munchendäge iminlek kiñäşmäsendä yasağan çığışında Vladimir Putin Rusiäneñ dönya eşlärendäge urının nığıtu turında söyläde, moña isä Rusiä qorallı köçlären sıyfat yağınnan üstermi, ildäge saqlanu industriäsen Kremlneñ qırıs kontrole astına quymıy häm yaña xärbi doktrina qabul itmi ireşü mömkin tügel.
Bu eşne Rusiä prezidentı üze, häm anıñ yaqın köräştäşe Sergey İvanov üz qullarına aldı diärgä bula. Warislarnıñ berse, xätta iñ ömetlese sanalğan İvanov ğomumän başqa eşlärennän azat itelep, xäzer Rusiä säyäsäteneñ näq menä şul yünäleşe öçen genä cawaplı bulaçaq.
Rusiäneñ yaña xärbi doktrinasın äzerläw eşe mäğlüm ğäskäri teoretik, Xärbi fännär akademiäsen citäkläwçe general Mäxmüt Gäräyev tarafınnan alıp barıla. Anıñ fikerençä, doktrinağa kerteläçäk üzgäreşlärdä Rusiä iminlegenä yanağan yaña qurqınıçlar açıq itep kürsätelergä häm Könbatışqa qarata qırısraq mönäsäbät bilgelänergä tieş.
Älegä ğämäldä bulğan doktrinada, Rusiä qorallı köçläreneñ zurlığı anıñ iqtisadi xälenä bäyle dielsä, yäğni anda armiäne täräqqi itü iqtisadi wäzğiätneñ nindi buluı belän çiklänä digän fiker ütkärelsä, yaña versiädä inde, Rusiä iqtisadı qorallı köçlärneñ üseşen teläsä niçek tä''min itärgä tieş dip äytelä.
Belgeçlär fikerençä, Mäskäwdäge yuğarı citäkçelek moña ireşü eşenä ilne kümep kitkän neftedollarlarnı yünältä ala. Ämma berençedän, neft bäyäläre şaqtıy tiz üzgärüçän häm alarğa yıraq kiläçäkkä bik ömetlänep bulmıy. İkençedän, Rusiäneñ qorallı köçlärennän tış üz xalqı da şaqtıy, häm anıñ ğäskär totudan tış başqa ixtiacları da bar.
Şuña da Rusiä citäkçeläre sovet çorında inde sınalğan qoralnı qullanuğa awışa sıman - xalıqnıñ qorbannarğa äzer bulu däräcäsen arttıru öçen Mäskäw däwlät propagandasın qullanıp üzenä çittän yanağan qurqınıçlarnı küpertä başlıy. Rusiä xalqınıñ qotın alırlıq şundıy qurqınıçlar rätenä, misal öçen, könyaqtan häm könçığıştan çit il keşeläre kilep tulu, yäisä amerikannarnıñ Pol''şa häm Çexiädä raketalardan saqlanu çeltären urnaştıru plannarı quyıla.
Kärim Kamal