Putinneñ xakimiättä inde menä 7 yıl däwamında utıruı waqıtında anıñ öçen iñ zur yanaw Tönyaq Kavkazdağı wäzğiätne kontrolgä alu bulgandır, möğayen. Ämma bu eş berük waqıtta anda yaña suğış başlaw, Rusiädäge terror ğämälläreneñ tağın da dähşätleräk buluı, Beslan, Dubrovka kebek faciğälär xisabına da başqarıldı.
Tönyaq Kavkazdan yanağan xärbi-säyäsi totrıqsızlıqnı beterü tırışlıqları belän berrättän Putin üzäk xökümät, häm bigräk tä üzeneñ şäxsi xakimiäten nığıtu eşen dä alıp bardı. Xäzer inde Rusiä parlamentındağı ike pulat ta - Däwlät Duması da, Federatsiä Şurası da tulısınça prezident idaräsenä qarap eşli, anda xakimiätkä loyäl partiälär genä qaldı, bäysez fiker beldergän ictimaği oyışmalar törle säbäplär nigezendä yabılıp kilä, irekle mäğlümät çaraları bügenge köndä iñ näticäle media - televideniä qırınnan qısrıqlap çığarıldı.
İldä totrıqlılıq urnaştıru kiräk dip, Mäskäw Kremle töbäklärneñ möstäqillegen çikläw eşen dä uñışlı ğına alıp bardı - federatsiä sanalğan ildä kileşülär beterelde, töbäk qanunnarı federal'' qanunnarğa turı kiterelde, salımnarnıñ zur öleşe unitar däwlätkä xas sistema nigezendä federal'' üzäkkä kitep bara. Östäwenä, xäzer töbäklär inde üz citäkçelären dä üzläre saylıy almıy, alarnı Putin täqdim itä.
Şulay itep, Vladimir Putin Rusiädä "totrıqlılıq urnaştıru" eşen federal'' üzäk, häm şäxsän prezidentnıñ üze öçen şaqtıy uñışlı alıp bardı. Xäzer inde soraw bulıp şul ğına qala - totrıqlılıqqa ireşü üze töp maqsat ideme, ällä inde anıñ aşa bar federatsiä xalqınıñ tormışın yaxşırtu küz aldında totıldımı?
Putinneñ yıllıq yullamalarınıñ härbersendä ildäge xakimiätneñ töp maqsatı itep näq menä ikençese, yäğni xalıqnıñ tormışın yaxşırtu kiterelä. Bu atnada bar il buylap uzğan xalıq cıyınnarı - Qazandamı ul, ällä Mäskäwdäme, Samardamı, ällä Semberdäme - federal'' xakimiätneñ bu eş belän ällä ni uñışqa ireşä almawın kürsätä. Totrıqlılıq häm ildäge demokratik täräqqiätne bozğan qayber qırıs çaralar şul olı maqsat belän añlatılğan ide yuğisä.
Şuşı añlaşılmawçanlıqnı qayber belgeçlär, Rusiäneñ yuğarı citäkçelegenä totrıqsızlıqnıñ üzenä ireşügä qarağanda, anı daimi urnaştıru eşen tuqtawsız alıp baru qulayraq, dip añlata. Yäğni alar şulay üz säyäsi xakimiäten nığıta ala. Belgeçlärneñ şul fikere döres bula qalsa, soñğı näticä tügel, protses üze möhim digän ğibarä belän kileşergä turı kilä.
Kärim Kamal
Tönyaq Kavkazdan yanağan xärbi-säyäsi totrıqsızlıqnı beterü tırışlıqları belän berrättän Putin üzäk xökümät, häm bigräk tä üzeneñ şäxsi xakimiäten nığıtu eşen dä alıp bardı. Xäzer inde Rusiä parlamentındağı ike pulat ta - Däwlät Duması da, Federatsiä Şurası da tulısınça prezident idaräsenä qarap eşli, anda xakimiätkä loyäl partiälär genä qaldı, bäysez fiker beldergän ictimaği oyışmalar törle säbäplär nigezendä yabılıp kilä, irekle mäğlümät çaraları bügenge köndä iñ näticäle media - televideniä qırınnan qısrıqlap çığarıldı.
İldä totrıqlılıq urnaştıru kiräk dip, Mäskäw Kremle töbäklärneñ möstäqillegen çikläw eşen dä uñışlı ğına alıp bardı - federatsiä sanalğan ildä kileşülär beterelde, töbäk qanunnarı federal'' qanunnarğa turı kiterelde, salımnarnıñ zur öleşe unitar däwlätkä xas sistema nigezendä federal'' üzäkkä kitep bara. Östäwenä, xäzer töbäklär inde üz citäkçelären dä üzläre saylıy almıy, alarnı Putin täqdim itä.
Şulay itep, Vladimir Putin Rusiädä "totrıqlılıq urnaştıru" eşen federal'' üzäk, häm şäxsän prezidentnıñ üze öçen şaqtıy uñışlı alıp bardı. Xäzer inde soraw bulıp şul ğına qala - totrıqlılıqqa ireşü üze töp maqsat ideme, ällä inde anıñ aşa bar federatsiä xalqınıñ tormışın yaxşırtu küz aldında totıldımı?
Putinneñ yıllıq yullamalarınıñ härbersendä ildäge xakimiätneñ töp maqsatı itep näq menä ikençese, yäğni xalıqnıñ tormışın yaxşırtu kiterelä. Bu atnada bar il buylap uzğan xalıq cıyınnarı - Qazandamı ul, ällä Mäskäwdäme, Samardamı, ällä Semberdäme - federal'' xakimiätneñ bu eş belän ällä ni uñışqa ireşä almawın kürsätä. Totrıqlılıq häm ildäge demokratik täräqqiätne bozğan qayber qırıs çaralar şul olı maqsat belän añlatılğan ide yuğisä.
Şuşı añlaşılmawçanlıqnı qayber belgeçlär, Rusiäneñ yuğarı citäkçelegenä totrıqsızlıqnıñ üzenä ireşügä qarağanda, anı daimi urnaştıru eşen tuqtawsız alıp baru qulayraq, dip añlata. Yäğni alar şulay üz säyäsi xakimiäten nığıta ala. Belgeçlärneñ şul fikere döres bula qalsa, soñğı näticä tügel, protses üze möhim digän ğibarä belän kileşergä turı kilä.
Kärim Kamal