1999-nıñ augustında, ber-ber artlı berniçä federal'' premyer-ministrnı almaştırğannan soñ märxüm Boris Yeltsin bu urınğa xalıqqa ällä ni tanış bulmağan Vladimir Putinne bilgelägän ide. 5 ay da ütmäde şuşı keşe ilneñ berençe citäkçesenä äylänep quydı - yöräk problemaları kiçergän Boris Yeltsin prezidentlıqtan waqıtınnan alda kitüen häm üz urınına näq menä Putinne qaldıruın belderde.
Ul çaqta härkem FSBdan kilgän töçe çıraylı polkovnik prezident bulgaç ta Yeltsin başlap cibärgän eşne däwam itäçäk, dip uylağan ide. 7 yıl ütü belän bu ömetlärneñ buşqa buluı inde sulay uq härkemgä açıq.
Heritage Foundation üzägeneñ Mäskäw bülekçäsen citäkläwçe Yevgeni Volk fikerençä, misal öçen, Putin Yeltsin tarafınnan başlap cibärelgän şaqtıy ğına eşlärne kire boruğa ireşte:
"Yeltsin radikal'' alğakiteşlär yasağan ide. Ul, älbättä, üz çorınıñ ber wäkile bulıp qaldı, anıñ qarşılıqları da citärlek ide, ämma ul çın küñelennän ireklekkä, zalim xakimiätne beterügä omtıldı. Ä inde elek nindi urında eşläwennän añlaşılğança, Putingä Yeltsin çorındağı mäğlümät çaraları, oligarxlar hiç kenä oşamadı", di Yevgeni Volk, Yeltsinneñ Putin belän dönyağa qaraşları arasındağı ayırmalıqlar turında.
Üz xakimiäte waqıtında Putin äkrenläp, ämma özlekle töstä Yeltsin alğa sörgän säyäsätneñ kiresen alıp bara başladı. 90-nçı yıllar başında Yeltsin başqa sovet respublikalarınıñ da ireklekkä omtıluın xuplap, alarnıñ Mäskäwgä bäyle buluın kimetergä tırıştı. Putin, kiresençä, elekke sovet kiñleklärendä Rusiäneñ tä''siren nığıtırğa, kire qaytarırğa teli häm monıñ öçen neft, gaz satunı da osta qullana. Eçtän telämäsä dä, ämma tarixi kiräklegen añlağan Yeltsin Rusiäne federatsiägä äyländerü eşenä bik kirtä quymasa, Putin şul formal federatsiä qaldıqların da yuqqa çığardı.
Säyäsät kenä tügel, alarnıñ üz-üzlären totışı da qapma-qarşı buldı. Yış qına qaynar qanlı, häm xätta araqı tä''sirendä eş itüçe Yeltsin urınına Kremlgä tıştan härwaqıt tınıç, cıynaq, sport söyüçe häm iñ möhime, üzen nıq kontroldä totqanın kürsätüçe Putin kilde.
Qayber küzätüçelär ğomumän, Putinne üzeneñ warisı itep saylap Boris Yeltsin iñ zur xatasın eşläde dip isäpli. Şulay dip uylawçılarnıñ berse - 90-nçı yıllar başında Yeltsin belän bergä eş itkän Vladimir Lısenko:
"Boris Berezovski belän bergä ilneñ şundıy yaña citäkçesen bilgeläp quyu, minemçä, bezneñ tarixıbızda da, Boris Nikolayeviçneñ üz tormışında da iñ qayğılı säxifä bulıp tora. Xäzerge däwlät başlığın xakimiätkä kiterep, ul, älbättä, ifrat ta zur xata yasadı", di Vladimir Lısenko Yeltsinneñ üz warisı itep Putinne qaldıruı turında.
Boris Yeltsin Putinneñ prezident bularaq qılğan ğämällären açıqtan-açıq bik tänqitlämäsä dä, ul monı sovet gimnın qaytarğaç qına eşlägän ide, anıñ elekke yardämçeläre, şäxsi söyläşülärdä Yeltsin üz fikerlären küpkä açığraq belderä ide, di. Georgi Sattarov:
"Nilär bulıp yatqanın ul añlıy ide. Bez bu xaqta fikerlär alışa idek. Min biredä Rusiädä federalizmnı beterüne, töbäk citäkçelären saylawlarnı tuqtatunı küz aldında totam. Yeltsin monı añlıy häm tiskäre bäyäli ide. Min monı ber dä şiklänmi äytä alam", di 1994-96-nçı yıllarda Yeltsinneñ kiñäşçese bulğan Sattarov.
Soñğı yıllarda märxüm Boris Yeltsin Rusiäneñ ictimaği wä säyäsi tormışında bötenläy qatnaşmadı.
Kärim Kamal
Ul çaqta härkem FSBdan kilgän töçe çıraylı polkovnik prezident bulgaç ta Yeltsin başlap cibärgän eşne däwam itäçäk, dip uylağan ide. 7 yıl ütü belän bu ömetlärneñ buşqa buluı inde sulay uq härkemgä açıq.
Heritage Foundation üzägeneñ Mäskäw bülekçäsen citäkläwçe Yevgeni Volk fikerençä, misal öçen, Putin Yeltsin tarafınnan başlap cibärelgän şaqtıy ğına eşlärne kire boruğa ireşte:
"Yeltsin radikal'' alğakiteşlär yasağan ide. Ul, älbättä, üz çorınıñ ber wäkile bulıp qaldı, anıñ qarşılıqları da citärlek ide, ämma ul çın küñelennän ireklekkä, zalim xakimiätne beterügä omtıldı. Ä inde elek nindi urında eşläwennän añlaşılğança, Putingä Yeltsin çorındağı mäğlümät çaraları, oligarxlar hiç kenä oşamadı", di Yevgeni Volk, Yeltsinneñ Putin belän dönyağa qaraşları arasındağı ayırmalıqlar turında.
Üz xakimiäte waqıtında Putin äkrenläp, ämma özlekle töstä Yeltsin alğa sörgän säyäsätneñ kiresen alıp bara başladı. 90-nçı yıllar başında Yeltsin başqa sovet respublikalarınıñ da ireklekkä omtıluın xuplap, alarnıñ Mäskäwgä bäyle buluın kimetergä tırıştı. Putin, kiresençä, elekke sovet kiñleklärendä Rusiäneñ tä''siren nığıtırğa, kire qaytarırğa teli häm monıñ öçen neft, gaz satunı da osta qullana. Eçtän telämäsä dä, ämma tarixi kiräklegen añlağan Yeltsin Rusiäne federatsiägä äyländerü eşenä bik kirtä quymasa, Putin şul formal federatsiä qaldıqların da yuqqa çığardı.
Säyäsät kenä tügel, alarnıñ üz-üzlären totışı da qapma-qarşı buldı. Yış qına qaynar qanlı, häm xätta araqı tä''sirendä eş itüçe Yeltsin urınına Kremlgä tıştan härwaqıt tınıç, cıynaq, sport söyüçe häm iñ möhime, üzen nıq kontroldä totqanın kürsätüçe Putin kilde.
Qayber küzätüçelär ğomumän, Putinne üzeneñ warisı itep saylap Boris Yeltsin iñ zur xatasın eşläde dip isäpli. Şulay dip uylawçılarnıñ berse - 90-nçı yıllar başında Yeltsin belän bergä eş itkän Vladimir Lısenko:
"Boris Berezovski belän bergä ilneñ şundıy yaña citäkçesen bilgeläp quyu, minemçä, bezneñ tarixıbızda da, Boris Nikolayeviçneñ üz tormışında da iñ qayğılı säxifä bulıp tora. Xäzerge däwlät başlığın xakimiätkä kiterep, ul, älbättä, ifrat ta zur xata yasadı", di Vladimir Lısenko Yeltsinneñ üz warisı itep Putinne qaldıruı turında.
Boris Yeltsin Putinneñ prezident bularaq qılğan ğämällären açıqtan-açıq bik tänqitlämäsä dä, ul monı sovet gimnın qaytarğaç qına eşlägän ide, anıñ elekke yardämçeläre, şäxsi söyläşülärdä Yeltsin üz fikerlären küpkä açığraq belderä ide, di. Georgi Sattarov:
"Nilär bulıp yatqanın ul añlıy ide. Bez bu xaqta fikerlär alışa idek. Min biredä Rusiädä federalizmnı beterüne, töbäk citäkçelären saylawlarnı tuqtatunı küz aldında totam. Yeltsin monı añlıy häm tiskäre bäyäli ide. Min monı ber dä şiklänmi äytä alam", di 1994-96-nçı yıllarda Yeltsinneñ kiñäşçese bulğan Sattarov.
Soñğı yıllarda märxüm Boris Yeltsin Rusiäneñ ictimaği wä säyäsi tormışında bötenläy qatnaşmadı.
Kärim Kamal