Estoniä xökümäte, bankları, elemtä şirkätläre, mäğlümat çaraları inde 1 aylap waqıt buyına global komputer çeltärendä alıp barılğan kiñküläm häm idärä itelgän höcümgä duçar bula. Höcümnär, Ciz Soldat häykäle küçerlelüenä ber niçä säğät ütügä 29 apreldä başlana, 9 mayda Estoniä internet säxifälären cimerü tırışlıqları köçäep kitä, kiber höcümneñ soñğı dulqını 18 mayda kütärelgän.
Xakerlar höcümneñ iñ ciñel yulın qullandı, säxifälärgä bik küp mäğlümt cibärep, alarnı qatıp qalırğa mäcbür itte. Salqanu maqsatında Estoniä üzeneñ komputer çeltärläreneñ qayber öleşlären çit ildäge qullanuçılar öçen yabıp quydı. Estoniä köndälek gäzitneñ xalıqara mäsälär bülege xezmätkäre Tuuli Aug bu xällärne bolay iskä ala.
“Bu bik qurqınıç häm kontrolgä birelmi torğan äyber buldı, çönki bez internetnı kön sayın qullanırğa oyrängän, ä monda ul başqa bulmadı. Sin mäğlümat taba almıysıñ, sin üz eşeñne eşli almyısıñ, bankka kerä almyısıñ, avtobusnıñ yörü säğätlären başqa açıp qarıy almıysıñ. Bu beraz butalçıq häm qurçınıç ide. Bez monı suğış ikän añlamıy idek. Çönki mondyı äyberneñ moña qadär ber kemneñ dä kürgäne bulmadı.”
Estoniä jurnalistı Aug äytkänçä, komputer çeltärlärendäge höcümnär küz kürenmäsä dä, ul sizerlek iqtisadı zıyan kiterä. Äle tögäl san isäpläp çığarılmağan, ämma kiber höcümnär kitergän zıyan millionllagan dollar belän isäpläner, dip şiklänüçelär yuq. Ber genä bank, Estnoniäneñ Hansabankı ğına, höcümnär säbäple 1 million dollar zıyan kürüe turında xäbär itte.
Estoniä saqlanu ministrı Jaak Aaviksoo höcümnär Rusiädä, xättä räsmi xökümät häm iminlek xezmätlärenä qarağan urınnardan yasaldı, dip belderä. Rusiä anıñ belderüen kire qağa. Dönyanıñ teläsä qaysı cirennän kergän itep kürsätep bula torğan virtual dönyada, Kremlneñ monda qatnaşıuna raslaw şaqtıy awır.
Xäzer waqıtta internet höcümnär tuqtağanğa oxşagan, ämma Estoniä jurnalistı Aug, ilneñ Rusiä oxşamağan adım yasasa, andıy höcümnär yañadan başlanaçaq, dip şiklänä. Könbatış belgeçläre, Estoniäneñ kiber höcümnärdän yaxşı saqlanğan ide di. İminlekne oyränüçe belgeçlär, andıy höcümnärgä, kiläçäktäge çın qurqınıç itep citdi qararğa kiräk, di. Estoniä häm Rusiä nizağın küzätkän Çexiädäge belgeçe Peter Kratoçvil andıy komputer höcümnäre xäzer doşman gämälläre itep bäyälänä, di. NATO, Yevropa Berlege, Quşma Ştatlar, İzraildän computer iminlekne oyränüçe belgeçlär Talinğa ilgä yärdäm täqdim itü häm cyber suğışlartağı mömkinleklärne oyränü öçen kilgän ide. Alar Estoniägä yärdäm itte, ämma belgeç Kratoçvil , alar üzläre öçen dä närsäder oyrände, di. NATO baş sekretare Jaap de Hoop Scheffer, älege höcümnär NATOğa qağıla torğan iminlek mäsäläse ide, di. Kiber suğışlar yaqın kiläçäktä säyäsättä kön tärtibendä toraçaq, dip äytte NATO baş serkretare.
Bikä Timerova.
“Bu bik qurqınıç häm kontrolgä birelmi torğan äyber buldı, çönki bez internetnı kön sayın qullanırğa oyrängän, ä monda ul başqa bulmadı. Sin mäğlümat taba almıysıñ, sin üz eşeñne eşli almyısıñ, bankka kerä almyısıñ, avtobusnıñ yörü säğätlären başqa açıp qarıy almıysıñ. Bu beraz butalçıq häm qurçınıç ide. Bez monı suğış ikän añlamıy idek. Çönki mondyı äyberneñ moña qadär ber kemneñ dä kürgäne bulmadı.”
Estoniä jurnalistı Aug äytkänçä, komputer çeltärlärendäge höcümnär küz kürenmäsä dä, ul sizerlek iqtisadı zıyan kiterä. Äle tögäl san isäpläp çığarılmağan, ämma kiber höcümnär kitergän zıyan millionllagan dollar belän isäpläner, dip şiklänüçelär yuq. Ber genä bank, Estnoniäneñ Hansabankı ğına, höcümnär säbäple 1 million dollar zıyan kürüe turında xäbär itte.
Estoniä saqlanu ministrı Jaak Aaviksoo höcümnär Rusiädä, xättä räsmi xökümät häm iminlek xezmätlärenä qarağan urınnardan yasaldı, dip belderä. Rusiä anıñ belderüen kire qağa. Dönyanıñ teläsä qaysı cirennän kergän itep kürsätep bula torğan virtual dönyada, Kremlneñ monda qatnaşıuna raslaw şaqtıy awır.
Xäzer waqıtta internet höcümnär tuqtağanğa oxşagan, ämma Estoniä jurnalistı Aug, ilneñ Rusiä oxşamağan adım yasasa, andıy höcümnär yañadan başlanaçaq, dip şiklänä. Könbatış belgeçläre, Estoniäneñ kiber höcümnärdän yaxşı saqlanğan ide di. İminlekne oyränüçe belgeçlär, andıy höcümnärgä, kiläçäktäge çın qurqınıç itep citdi qararğa kiräk, di. Estoniä häm Rusiä nizağın küzätkän Çexiädäge belgeçe Peter Kratoçvil andıy komputer höcümnäre xäzer doşman gämälläre itep bäyälänä, di. NATO, Yevropa Berlege, Quşma Ştatlar, İzraildän computer iminlekne oyränüçe belgeçlär Talinğa ilgä yärdäm täqdim itü häm cyber suğışlartağı mömkinleklärne oyränü öçen kilgän ide. Alar Estoniägä yärdäm itte, ämma belgeç Kratoçvil , alar üzläre öçen dä närsäder oyrände, di. NATO baş sekretare Jaap de Hoop Scheffer, älege höcümnär NATOğa qağıla torğan iminlek mäsäläse ide, di. Kiber suğışlar yaqın kiläçäktä säyäsättä kön tärtibendä toraçaq, dip äytte NATO baş serkretare.
Bikä Timerova.