Xalqıbıznıñ güzäl bäygese il buyınça xäräkäten däwam itä. İjevsk, Tübän Novgorod, Perm, Samara, Peterburg, Mäskäw Sabantuyları äle alda. Bıyıl Sabantuyları san yağınnan da rekord yawladı. Rossiä kiñleklärendä cämğısı 46 Sabantuyı uzdırılaçaq. Biergä tabanıñ tüzsen dä, cırlarğa tawışıñ qarlıqmasın!
Rossiä subyektların ereländerü, ilne guberniälärgä bülü turındağı xäbärlär yañadan kürenä başladı. Watanım Tatarstan gazetasınıñ 27 yündä dönya kürgän sanında “Ereländeräbez digän bulıp” isemle yazmada Däwlät Duması deputatı Fändäs Safiullin belän qızıqlı intervyu basılğan.Fändäs äfände, ğädättägeçä, sorawlarğa cawapnı turıdan bärgän.“Milli respublikalar kemgä qomaçawlıy soñ?” digän sorawğa ul bolay dip cawap birä:
“Bu säyäsätne alıp baruçılar Rossiä ber millätle, ber telle, ber dinle genä däwlät bulırğa tieş digän fikerdä tora. Törle dinnär, törle tellär, törle kul'turalar bulu Rossiäne tarqata dip uylıylar. Menä şuña kürä dä bötenesen tigezläp, federatsiä formasın beterep, unitar däwlät tözärgä tırışalar.Rossiädä milli däwlät formaları bulu ul bolşeviklarnıñ yalğışı tügel, kiresençä, Rossiäne isän qaldırırğa tırışunıñ ber çarası ide. Ägär Oktäber revolyutsiäse aldınnan bolşeviklar partiäse oyıştırğan bu borılış xalıqlarğa üzbilgelänü xoquqı birergä wäğdä itmägän bulsa, Rossiä berençe bötendönya suğışı waqıtında uq taralıp betkän bulır ide. Rossiä xalıqlarğa azmı-küpme birelgän şul irek arqasında isän qaldı. Bügen Rossiäne ber telle, ber millätle oyıştırırğa tırışu anıñ üz eçendä ük qarşılıqlar tudıra, tışqı yanawlar östenä bik küp eçkelären östäw digän süz.”
Fändäs Safiullin respublikalarnı niçek bulsa da saqlap qaldıru yağında tügel ikän. Respublikalarnıñ beterep, xalıqlarnıñ ğöref-ğadätlären, kul'turasın, telen, mäğärifen, dinnären saqlaw öçen böten çaralarnı kürsälär häm alarnı ğämälgä aşırsalar – ul waqıtta xalıq respublikanıñ nigä kiräge bar, bu ber formal'lek kenä, Rossiä däwläte bezneñ xaqta naçar qayğırtmıy diär ide. Läkin eşlär bolayğa barmıy. Fändäs äfände fikerençä, kiresençä, respublikalar äle beterelmägän, ä inde xalıqlar tarafınnan birelgän xoquqlarıbıznı da bezgä qarşı quyalar.İntervyuda Fändäs Safiullin milli azçılıqlarnıñ mänfäğätlären ğämäldä yaqlağan Yevropa illären iskä ala:“Yevropanıñ küp kenä illärendä respublikalar yuq. Äytik, Vengriädä azçılıqnı täşkil itkän 20 millät bar dip sanala. Alar räsmi isemlekkä kertelgän. Vengriä federativ däwlät tügel. Anda milli respublikalar, ölkälär yuq. Ämma şul räsmi isemlekkä kergän keçe millätlär, äytik, bolğarlar, xorvatlar, ukrainnar yäki çegännärdän sigez ğailä cirle xakimiätkä barıp, bezgä milli mäktäp açığız, dip ğariza yazsalar - açalar. İkençe ber ğibrätle misal - Rumıniädä törle xalıqtan 18 milli cämğiät sanala. Anda ruslarnıqı da, tatarlarnıqı da bar. Menä şuşı 18 cämğiätneñ härbersenä Rumıniä parlamentında daimi ber urın-kvota berketep quyılğan. Respublikalar, milli ölkälär bulmağan oçraqta da, bu xalıqlar turında Rossiädägegä qarağanda 10 tapqır artıq qayğırtalar.”
Watanım Tatarstan urnaştırğan yazmada Fändäs Safiullin xalıq sanın alğan çorda bulğan xärämläşülär xaqında Rossiä xökümäte citäkçese Mixail Kasyanov yullağan öç zaprosın iskä töşerä. Deputat alarğa xäzergä xätle töple cawap ala almağan. Tatar cämäğätçelege Fändäs Safiullinnı latin grafikasın yaqlap çığuçı iñ ayausız köräşçe dip belä. Bu yulı da Fändäs äfände latinnı yaqlawçı tatarlarnı Rossiäneñ iminlegenä qurqınıç tudıruçı xalıq dip isäplänüen iskä ala.“Elek ul ğäybät kenä ide, xäzer Duma tellär turındağı zakonnı qabul itkäç, räsmi tös aldı. Qızğanıç, bez üzebezne aqlıy almadıq.”
Fändäs Safiullin süzlärenä qarağanda, subyektlarnı berläşterüne Rossiä xakimiäte bil bökterü, yäğni basım yasaw yulı belän alıp baraçaq.Tatarstan matbuğatı pänceşämbedä “Qazanorgsintez” aksionerlıq cämğiäteneñ isäp-xisap cıyılışında bulıp uzğan üzgäreşlär turında täfsilläp yazdı. Восточный экспресс gazetası alarnı “Ximik revolyutsiä” dip atasa, Watanım Tatarstan “Orgsintez”nıñ kiläçäge ışanıçlı, dip yazdı. Eş närsädä soñ? Tatarstannıñ byudjetına şaqtıy öleş kertep baruçı bu şirkät “TAİF” aksionerlıq cämğiäte qanatı astına kerä. Däwlät wäkile Färit Tuktarov küzätüçelär şurasınıñ räisennän kitep, anıñ urınına “TAİF”nıñ general' direktorı Al'bert Şihabetdinov saylandı. Восточный экспресс gazetası farazlawınça, yaña xucalar yıl axırına xätle “Orgsintez”neñ aksiäläreneñ 51% iä bulaçaqlar. Ber qaraşqa, ğadi üzgäreşlär, läkin kiläçäktä 72 yäşlek nefteximiä aqsaqalı, “Orgsintez”nı 17 yıl citäkläp kilgän Nail Yosıpov urınınnan kitärgä mömkin. Восточный экспресс süzlärenä qarağanda, “anıñ könnäre sanawlı”.
“TAİF”nıñ könnän-kön köçäyä, zuraya baruın qayberäwlär anıñ citäkçelegendä Radik Şäymievnıñ buluı belän dä bäylilär. Moña xätle general' direktornıñ baş kiñäşçese bulıp uñışlı eşläp kilgän Radik äfände eşçänlege matbuğatta bik yaqtırtılmasa da, “Piramida” küñel açu üzägen täqdir itü kiçäsendä anıñ iseme yañğıradı häm ul säxnädä ideyä avtorı bularaq büläkkä dä layıq bulğan ide. Şuña kürä Watanım Tatarstannıñ “Orgsintez”neñ kiläçäge ışanıçlı, dip yazuın urınlı dip äytep bula.“Araqı häm tatar tuyı”- menä şundıy kötelmägän yaqtan analizlıy Bulat Xanov millätebezneñ tormışına tiränten kergän xämer eçü problemasın Tatarstan yäşläre gazetasınıñ pänceşämbe sanında. Mäcleslärne araqısız uzdıru qızıl qar kebek bik siräk oçrıy torğan küreneş. Bulat äfände fikerençä, tuynı araqı oyıştıra häm şul ğına tuy itä dip çın inanuçılar bar ikän.
“Nişlik soñ, araqığa mäxäbbättän araqılı mäxäbbätlär dä tua başladı. Töbenä töşep qarasañ, araqı dönyadağı ber genä problemanı da xäl itmi. Şul isäptän isertkeçneñ käyef kütärü wazifası da şikle. Döresräge, ul käyeflärne qıru, üzara mönäsäbätlärne qatlawlandıru, ğailälärne tarqatu wazifasın teläbräk başqara şikelle. Härxäldä, iblis tarafınnan aña näq menä şul wäqälätlär birelgän. “Bu cähättän mäqäläneñ avtorı tuğan awılında uzğan tuy mäclesen iskä töşerep bolay dip yaza:
“Zatlı rizıqlardan äzerlängän tabınğa duñğız näcesennän eşlängän kolbasa da quyılmağan. Xärämnän başqa da tabın menä digän bula ikän. (Döresräge, xärämnän başqa ğına şulay bula ala da inde ul). Mäcles islamça yäşäw räweşeneñ iblis tuyına qarağanda här yaqtan östenräk ikänlegen kürsätüçe matur ürnäk ide. İsertkeçtän baş tartu näticäsendä genä keşeneñ tormıştan çın läzzät alaçağı häm çın käyef kütärenkelegenä ireşäçägen raslağan bu tuy matur istälek kenä bulıp qalmıyça, başqa öyläneşüçelär dä qabatlasın ide.”Moña östäp şunı äytäse kilä, älbättä, stakan kütärüneñ ber genä mäğnäse, yäğni küñel açu ğına tügelder. Xökümät tırışa-tırışa araqı çığarunı arttıra. Häm bez bu ölkädä dönya çempionnarı. Ä inde aynımas keşelär belän idärä itü dä küpkä asatraq. Härxäldä, alar ireklek, demokratiä dawlap mäydannarğa protest belän çıqmayaçaq.
Matbuğat bitlärendä berniçä kön rättän İmam Gimaev wafatı uñayınnan nekrologlar näşer itelep kilä. Kem soñ ul Gimaev? Bäyrämnärdä xämer kütärüçelär belälär: Gimaev ozaq yıllar Çistay araqı şirkäte direktorı bulıp eşlägän keşe. Anıñ xörmätenä çığarılğan “Gimaev”, “Çistay”, “Юбилейная” araqıları çistalığı, irtän başnı azraq awırttıruı belän dan qazanğan eçemleklär. Ğädättä, alar däräcäle mäcleslärdä, qabul itülärdä tabınnarda başqa rizıqlar arasında poçetnıy urınnarnı alıp tora. Xäyer, soñğı yıllarda “Tatspirtprom” araqı çığarunı arttırıp qına qalmıy, anıñ sıyfatın da yaxşırta başladı.Damir Ğısmetdin, Qazan