Şuşı könnärdä Germaniäneñ Harrasowitz näşriätında “Tatarisch – Lehrbuch für Anfänger und Fortgeschrittene” isemle yaña kitap dönya kürde. Ul alman telle xalıqlar öçen berençe tatar tele däreslege bulıp tora. Anıñ avtorı – tanılğan alman ğälimäse, törki tellär belgeçe Margarete Ersen-Rasch. Küptän tügel anıñ başqort tele däreslege dä basılıp çıqqan ide. Margarete xanım belän şul uñaydan äñgämä qordıq.
Bu kitapnı çığaru minem bik zur telägem ide. Bälki beläsezder, 1991 yılda min Qazanğa barğan idem, törek telen uqıtırğa. Şul waqıtta beraz ğına tatar telen öyränä başladım. Ber yıldan Ufağa bardım. Bu ike telne dönyağa taratırğa telädem. Tatar häm başqort telläre däresleklären yaza başladım. Läkin bu eş ozaqqa suzıldı, qayber problemnar da buldı. İñ möhime, xäzer kitaplar bar. Grammatikanı alman telendä yazdım. Tatar tele grammatikasın Flera apa Safiullina belän eşlädek. Soñğı tözätmälärne Berlinda İlmira Miftaxova yasadı. Xäzer min bik şatmın. Almannar öçen tatar tele däreslege dä bar, başqort tele däreslege dä bar.
Margarete xanım, niçek uylıysız, bu kitaplar belän qızıqsınuçılar bulırmı? Germaniadä, başqa alman telle illärdä tatar, başqort telläre belän qızıqsınuçılar barmı?
Bar. Germania misalında añlatıym. Bezdä turkologia belemen aluçılar başta törek telen öyränä. Annan soñ tatarça, yä başqortça, yä uyğurça, altay telläre. Härber universitetta böten tellär dä yuq. Mäsälän, tatar, başqort tellären uqıtunı Berlinda (İrekle universitetta) min başladım. Xäzer Gissenda da bar, läkin belüemçä, anda passiv räweştä (tekstlar nigezendä) uqıtıla. Bu yaña kitapta qompaqt disk ta bar, yäğni, tatar telen işetergä, qabatlarğa mömkin bulaçaq.
Şunı da äytim, 2007 yılda minem törek tele däreslege çıqqan ide. Tatar häm başqort däreslekläre aña bik oxşaş. Yäğni, berär keşe başta törek telen öyränsä, üzennän-üze tatar häm başqort däreslegen uqıy ala. Metodika şundıy.
Bu däresleklär Germania universitetlarında inde qullanılamı?
Berlinda tatar telen Qazannan İlmira Miftaxowa uqıta. Zamanında min başlağan idem, ul däwam itä. Öç yıl elek min Frankfurtta uqıttım. Läkin xäzer monda turkologia bette, altaistika ğına qaldı. Altaistika digändä törek häm uyğır telläre genä küz aldında totıla. Şuña kürä xäzergä törek telen genä uqıta alam, tatar, başqort tellären uqıta almıym. Turkologia betkännän soñ studentlar kimede.
Margarete xanım, xäzer närsä belän şöğellänäsez, kiläçäkkä plannarığız?
Törek teleneñ yaña grammatikasın eşlim, küp künegülär belän. Çönki törki tellär öçen ayırım grammatika kiräk. Añlaşıla torğan teldä yazılğan grammatika. 1928 yılda töreklär ğäräp imlasınnan latin älifbasına küçkännän soñ, başta bezneñ telebez turında almannar, fransuzlar närsä yazğan ikän dip qarağan. Xäzer añlağannar – bezneñ telebez ayırılıp tora. Şuña kürä, beraz ğömerem bulsa, bu eşne başqarasım kilä.
Törki tellär minem öçen iñ qızıqlı tellär. Alarnıñ mantıyğı bar. Eşem säbäple küp tellär öyränergä turı kilde, ingliz, ispan, ğäräp telläre. Läkin berse dä törki tellär kebek qızıqsındıra almadı.
Forsattan faydalanıp, Qazandağı bar tanış-beleşläremä salqın Germaniadän, Frankfurttan bik küp sälam tapşıram.
Bu kitapnı çığaru minem bik zur telägem ide. Bälki beläsezder, 1991 yılda min Qazanğa barğan idem, törek telen uqıtırğa. Şul waqıtta beraz ğına tatar telen öyränä başladım. Ber yıldan Ufağa bardım. Bu ike telne dönyağa taratırğa telädem. Tatar häm başqort telläre däresleklären yaza başladım. Läkin bu eş ozaqqa suzıldı, qayber problemnar da buldı. İñ möhime, xäzer kitaplar bar. Grammatikanı alman telendä yazdım. Tatar tele grammatikasın Flera apa Safiullina belän eşlädek. Soñğı tözätmälärne Berlinda İlmira Miftaxova yasadı. Xäzer min bik şatmın. Almannar öçen tatar tele däreslege dä bar, başqort tele däreslege dä bar.
Margarete xanım, niçek uylıysız, bu kitaplar belän qızıqsınuçılar bulırmı? Germaniadä, başqa alman telle illärdä tatar, başqort telläre belän qızıqsınuçılar barmı?
Bar. Germania misalında añlatıym. Bezdä turkologia belemen aluçılar başta törek telen öyränä. Annan soñ tatarça, yä başqortça, yä uyğurça, altay telläre. Härber universitetta böten tellär dä yuq. Mäsälän, tatar, başqort tellären uqıtunı Berlinda (İrekle universitetta) min başladım. Xäzer Gissenda da bar, läkin belüemçä, anda passiv räweştä (tekstlar nigezendä) uqıtıla. Bu yaña kitapta qompaqt disk ta bar, yäğni, tatar telen işetergä, qabatlarğa mömkin bulaçaq.
Şunı da äytim, 2007 yılda minem törek tele däreslege çıqqan ide. Tatar häm başqort däreslekläre aña bik oxşaş. Yäğni, berär keşe başta törek telen öyränsä, üzennän-üze tatar häm başqort däreslegen uqıy ala. Metodika şundıy.
Bu däresleklär Germania universitetlarında inde qullanılamı?
Berlinda tatar telen Qazannan İlmira Miftaxowa uqıta. Zamanında min başlağan idem, ul däwam itä. Öç yıl elek min Frankfurtta uqıttım. Läkin xäzer monda turkologia bette, altaistika ğına qaldı. Altaistika digändä törek häm uyğır telläre genä küz aldında totıla. Şuña kürä xäzergä törek telen genä uqıta alam, tatar, başqort tellären uqıta almıym. Turkologia betkännän soñ studentlar kimede.
Margarete xanım, xäzer närsä belän şöğellänäsez, kiläçäkkä plannarığız?
Törek teleneñ yaña grammatikasın eşlim, küp künegülär belän. Çönki törki tellär öçen ayırım grammatika kiräk. Añlaşıla torğan teldä yazılğan grammatika. 1928 yılda töreklär ğäräp imlasınnan latin älifbasına küçkännän soñ, başta bezneñ telebez turında almannar, fransuzlar närsä yazğan ikän dip qarağan. Xäzer añlağannar – bezneñ telebez ayırılıp tora. Şuña kürä, beraz ğömerem bulsa, bu eşne başqarasım kilä.
Törki tellär minem öçen iñ qızıqlı tellär. Alarnıñ mantıyğı bar. Eşem säbäple küp tellär öyränergä turı kilde, ingliz, ispan, ğäräp telläre. Läkin berse dä törki tellär kebek qızıqsındıra almadı.
Forsattan faydalanıp, Qazandağı bar tanış-beleşläremä salqın Germaniadän, Frankfurttan bik küp sälam tapşıram.
